Polskie Państwo Podziemne

Określenie Polskie Państwo Podziemne po raz pierwszy zostało użyte w dniu 13 stycznia 1944 roku na łamach Biuletynu Informacyjnego. Oznaczało ono utajnione krajowe struktury władzy bezpośrednio podległej rządowi RP na uchodźctwie.

Pomimo klęski kampanii wrześniowej, rozbiciu wojsk Rzeczpospolitej oraz emigracji rządu, w kraju wciąż znajdowały się jednostki zdolne podjąć konspiracyjną walkę z okupantem. Niezbędnym do tego środkiem musiało się stać utworzenie choćby tymczasowego centralnego dowództwa, które swoim zasięgiem działania obejmowałoby tereny anektowane do rzeszy, Generalne Gubernatorstwo oraz w miarę możliwości pozostałe ziemie II Rzeczpospolitej.

Już wcześniej w oblężonej Warszawie w nocy z 26 na 27 września 1939 roku powstała idea powołania Służby Zwycięstwu Polski, jednej z pierwszych prawdziwie konspiracyjnych organizacji, aktywnie walczącej z Niemieckim najeźdźcą. Wkrótce potem, 13 listopada 1939 roku, zmieniono nazwę na Związek Walki Zbrojnej. Założycielami byli dowódca obrony Warszawy generał Rómmel, prezydent miasta Stefan Szarzyński, oraz generał Michał Tokarzewski-Karaszewicz, który z rozkazu generała Rómmla otrzymał zadanie zakonspirowania agentur oraz delegatur przyszłego Państwa  Podziemnego.

W owym czasie na terenie kraju istniało wiele organizacji podziemnych walczących z okupantem. W celu całkowitego ich połączenia w jeden prężnie działający system podlegający jednemu dowództwu - Rządowi Polskiemu w Londynie, generał Sikorski 14 lutego 1942 roku wydał rozkaz utworzenia Armii Krajowej z dowódcą generałem Stefanem „Grotem” Roweckim na czele. Dało to oczekiwany efekt w postaci przeszło dwustu tysięcy żołnierzy AK w roku 1942 w porównaniu do czterdziestu tysięcy członków ZWZ w roku 1941. Pomimo wielkiego zapału i chęci do pracy, żołnierzy ograniczał między innymi ciągły brak uzbrojenia (jedynie 53 tysiące sztuk broni palnej, z czego niespełna trzy tysiące stanowiła broń maszynowa) oraz brak odpowiedniego przeszkolenia. Nie przeszkodziło to jednak wystawieniu przez Rzeczpospolitą największej armii podziemnej w Europie w czasie drugiej wojny światowej.

Zadania ruchu podziemnego nie ograniczały się jedynie do zbrojnych akcji i wystąpień przeciwko okupantowi, które z powodów licznych represji oraz odwetów na ludności cywilnej próbowano przeprowadzać jak najstaranniej i ostrożnie. Główne siły gromadzono w celu wywołania strefowych powstań na terenie kraju bezpośrednio za linią frontu niemiecko - rosyjskiego, przeciwko wycofującym się grupom wojsk niemieckich. Plan ten nazwano „Burza”, a jednym z jego elementów był wybuch Powstania Warszawskiego 1 sierpnia 1944 roku. Poza dywersją głównymi celami Armii Krajowej było wprowadzanie w życie postanowień delegatury rządu na kraj w zakresie oświaty, sadownictwa, wywiadu oraz polityki. Informacje do Londynu przesyłano w postaci szyfrowanych depesz nadawanych z centrali poszczególnych oddziałów rozsianych w głównych miastach terenów okupacji.

Naczelnym dowódcą pionu cywilnego Państwa Podziemnego był prezydent, bezpośrednio podlegały mu krajowa rada ministrów z premierem na czele, ministerstwa oraz delegatura rządu na kraj. Podległe delegaturze były poszczególne departamenty (np. spraw wewnętrznych, oświaty i kultury, rolnictwa, skarbu, poczt i telegrafów, komunikacji, robót publicznych i odbudowy), które wchodziły w skład powiatowych delegatur rządu.

Wynika z tego jasno, że działania rządu na uchodźctwie miały wpływ na wszystkie niemalże dziedziny życia publicznego w okupowanej Polsce. Ich celem był ciągły monitoring oraz w miarę możliwości kontrola sytuacyjna w kraju, a w konsekwencji finałowe przejęcie władzy po zakończeniu działań militarnych w Europie. Dlatego też, po zakończeniu wojny całą tę organizację nazwano Państwem Podziemnym. Warto również podkreślić, że Polskie Państwo Podziemne nie miało odpowiednika w krajach okupowanej Europy.