Zimna wojna w latach 80. - zimna wojna w Europie

Po okresie „odprężenia” z lat 70. w kolejnej dekadzie nastąpił powrót do twardej, zimnowojennej rywalizacji. Zarzewiem nowego kryzysu na linii ZSRR-USA była agresja tych pierwszych na Afganistan w roku 1979.

Ronald Reagan, prezydent Stanów Zjednoczonych od 1981, uznał, że kroki podjęte natychmiast po interwencji – czyli nałożenie embargo na dostawy zboża i technologii – są niewystarczające i należy dodatkowo usztywnić swe relacje ze wschodnim „partnerem”. W ten sposób USA rozpoczęło kolejny etap wyścigu zbrojeń. Plan tzw. „gwiezdnych wojen” zakładał budowę systemu strategicznej obrony przeciwrakietowej. Cele tego przedsięwzięcia były oczywiste. Oprócz tych militarnych, chodziło również o sprowokowanie Związku Radzieckiego do wytężonego wysiłku zbrojeniowego. Spodziewano się bowiem, że będąca w bardzo złym stanie gospodarka ZSRR nie wytrzyma dodatkowych obciążeń i rządzący będą zmuszeni iść z Zachodem na kompromisy.

Przewidywania te, a przez to i cała strategia, okazały się niezwykle trafne. Kulawa sowiecka ekonomia już dawno wyczerpała swe możliwości rozwoju i w latach 80. ZSRR była niczym więcej jak tylko „kolosem na glinianych nogach”. Nie oznacza to jednak, że przywódcy KPZR zamierzali poddać się bez walki. W roku 1983 w odpowiedzi na rozmieszczenie rakiet średniego zasięgu w Europie Zachodniej, Rosjanie rozlokowali swe rakiety wymierzone w miasta zachodnioeuropejskie. Spięcie to nie miało jednak poważniejszych konsekwencji. Inaczej sytuacja wyglądał po zestrzeleniu samolotu pasażerskiego Korei Południowej. Wydarzenie to (nie do końca wyjaśnione) spowodowało konsolidację państw NATO – przywódcy państw Europy Zachodniej stanęli murem za Reaganem, który nazwał ZSRR „Imperium zła”.

Równocześnie w państwach bloku wschodniego stopniowo narastała aktywność opozycji wobec systemu komunistycznego. Szczególne znaczenie miała zwłaszcza Polska i zrodzony w roku 1980 masowy ruch pod nazwą „Solidarność”. Przeciwdziałania władzy, nawet jeśli przybierały brutalną formę (np. stan wojenny), nie były w stanie zapobiec dalszemu rozkładowi systemu. Podeszły wiek przywódców państwowych łączył się z wewnętrzną niezdolnością do reform i system trwał w bezruchu.

Wkrótce okazało się, że moment, w którym wprowadzenie zmian mogłoby zmienić ogólną sytuację, został dawno przeoczony. Gdy władzę w 1985 roku objął Michaił Gorbaczow, nastąpić miała totalna reorganizacja bloku znana pod nazwą „pierestrojka”. Zburzenie starych struktur państwa, w momencie, gdy zbudowanie nowych nie było możliwe, przyniosło opłakane skutki. Reformy były połowiczne, a ich wykonanie pozostawiało wiele do życzenia. Jednoczenie nowa władza sowiecka dążyła do ocieplenia stosunków z Zachodem. Odbył się szereg rozmów na szczycie (po których Gorbaczow zyskał przydomek „Mister Yes”), a w 1987 roku armie rosyjskie wycofały się z Afganistanu.

W rezultacie „pierestrojka” przyniosła najpierw upadek imperium radzieckiego poza granicami ZSRR, potem zaś samej struktury, jaką był Związek Radziecki.

Za rzeczywisty koniec zimnej wojny uznawany jest szczyt Bush-Gorbaczow na Malcie w grudniu 1989 roku. Tam właśnie Rosjanie zaakceptowali zmiany i zgodzili się na poważną redukcję swojego arsenału.