Spór papiestwa z cesarstwem - Walka o przodownictwo w świecie chrześcijańskim (XI-XII w.)

Otton III po swojej nagłej śmierci w roku 1002, pozostawił Cesarstwo silnym, wzmocnionym, o dużej władzy cesarskiej, dominującej nad papiestwem. Było to przyczyną późniejszych konfliktów na linii papiestwo - cesarstwo, które nabrały szczególnego znaczenia w wieku XI i XII.

Kiedy papież Leon IX (kuzyn ówczesnego cesarza Henryka III) podjął się przeprowadzania w Kościele licznych reform, w tym zwalczając liczne nadużycia pośród kleru, zwiększył tym samym autorytet swojej władzy. Mikołaj XI (1059-1061) posunął się nieco dalej w procesie reform. Założył on w Rzymie kolegium kardynałów (czyli konklawe), które miało być ciałem dokonującym wyboru papieża. To miało przyczynić się do wyzwolenia papiestwa spod władzy cesarskiej. Jednak był to jedynie pierwszy krok w długiej walce między tymi dwiema instytucjami. Kolejnym miało być odebranie możliwości obsadzania na stanowisku biskupa przez cesarza.

Cała ceremonia nadania biskupiej godności opierała się na zasadach wasalstwa i nosiła ona nazwę inwestytury. Stąd też wkrótce wybuchł o nią słynny konflikt. W roku 1075 papież Grzegorz VII potępił inwestyturę i w celu jej weryfikacji wezwał cesarza Henryka IV do Rzymu, by przeprowadzić śledztwo dotyczące kwestii majątkowych cesarstwa. Henryk IV próbował w odwecie obalić papieża, jednak ten nałożył na niego ekskomunikę, czyli klątwę, która z jednej strony zakazywała mu uczestnictwa w życiu Kościoła, a z drugiej strony osłabiała jego władzę, dając możliwość wiernym nieuznawania władzy cesarza. Wykorzystali to niemieccy książęta, którzy niechętnie patrzyli na władzę Henryka IV. Ten ostatni musiał brać pod uwagę znaczną siłę swoich poddanych.

Zmuszony do uległości, Henryk IV musiał udać się do włoskiej Canossy, jednej z siedzib papieża, gdzie przez trzy dni na mrozie, na śniegu, czekał boso, aż przywódca Kościoła okaże mu litość. To świadczyło o sile, jaką nabrało w owym czasie papiestwo. Spór o inwestyturę trwał jednak jeszcze przez wiele lat, aż wreszcie w roku 1122 zakończył go konkordat wormacki, który był korzystny dla strony Kościelnej.

Kolejni papieże starali się wzmacniać już i tak silną pozycję swojej instytucji. Władający Kościołem w latach 1198-1216 papież Innocenty III posunął się nieco dalej uznając swoje prawo do odwoływania niesubordynowanych władców i powoływania na ich miejsce nowych.