Lew Trocki - sylwetka postaci

Lew Trocki, a właściwie Lew Dawidowicz Bronstein, urodził się 7. listopada 1879 r. w zamożnej chłopskiej rodzinie żydowskiej we wsi Janówka na terenie dzisiejszej Ukrainy.

Swoją działalność polityczną zaczął już w wieku osiemnastu lat jako założyciel i działacz Południoworosyjskiego Związku Robotniczego w roku 1897. Po niecałym roku działalności na rzecz kształtującego się dopiero w Rosji ruchu robotniczego organizacja ta została wykryta i zlikwidowana, a jej członkowie aresztowani oraz prawomocnym wyrokiem zesłani na Syberię w roku 1900. Po dwuletnim pobycie we wsi nad jeziorem Bajkał udało mu się zbiec i pod zmienionym nazwiskiem (od tego czasu na stałe przyjął nazwisko Trocki) wyemigrować na Zachód. W Londynie spotkał, również ukrywającego się przed władzami rosyjskimi, Lenina, na którym zrobił dobre pierwsze wrażenie, dając się poznać jako inteligentny i konsekwentnie marksistowski dziennikarz polityczny. Obaj wybitni rewolucjoniści jednak różnili się w zasadniczych kwestiach dotyczących wizji przyszłego państwa socjalistycznego (Trocki uważał, że ew. przyszłe państwo Lenina zbyt daleko odejdzie od ideałów marksizmu i stanie się rażąco totalitarne) i już w 1905 r. podczas osławionego zjazdu partii w Londynie optowali za przeciwstawnymi frakcjami – Trocki poparł mienszewików.

Na wieść o rozpoczęciu w styczniu 1905 r. powszechnej rewolucji w Rosji obaj niezwłocznie powrócili do kraju. Trocki szybko stał się jedną z wiodących postaci całej rewolucji. Stanął na czele Piotrogrodzkiej Rady Robotniczej, która faktycznie sterowała działaniami robotniczych mas, a on sam imponował umiejętnościami przemawiania do tłumu. Stał na stanowisku konsekwentnego kontynuowania rewolucji zmierzającej do ostatecznego obalenia caratu, nie ufając w ustępstwa ze strony Mikołaja II Romanowa. Przez swoje radykalne poglądy po klęsce rewolucji został skazany na dożywotnią katorgę w kolonii karnej w Obdorsku na Syberii. Jednak ponownie po dwóch latach udało mu się uciec i przedostać się na Zachód, tym razem do Szwajcarii.

Na ponownej przymusowej emigracji Trocki przebywał w latach 1907-1917. Tułając się po krajach Europy Zachodniej (Szwajcaria, Francja, Hiszpania) oraz Ameryki Północnej (Stany Zjednoczone, Kanada), oddawał się pracy publicystycznej cały czas aktywnie wspierając przy tym rosyjski ruch rewolucyjny.

Wybuch rewolucji w lutym 1917 r. zastał Trockiego w Nowym Jorku. Po raz kolejny zdecydował się na ryzykowany powrót do ogarniętego chaosem Piotrogrodu i – podobnie jak w 1905 r. – szybko odnalazł się w zastanej rzeczywistości. W obliczu spodziewanego tryumfu socjalizmu dawne jego spory z Leninem przestały być ważne i Trocki przyłączył się do bolszewików. Po brutalnym stłumieniu pierwszej fali wystąpień w lipcu 1917 r. przez oddziały wierne carowi Trocki podobnie jak większość ich prowodyrów trafiła do więzienia. Opuścił je za kaucją we wrześniu 1917 r., po czym od razu przystąpił do organizowania nowych struktur rewolucyjnych – przewodził Komitetowi Wojskowo-Rewolucyjnemu oraz tworzył podstawy Czerwonej Gwardii, regularnych oddziałów wojskowych bolszewików, zalążka przyszłej Armii Czerwonej. W dniu 23. września 1917 r. Trocki został wybrany przewodniczącym Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich, by w historycznych dniach 25-26 października odegrać główną rolę w bezkrwawym przewrocie i zdobyciu władzy przez bolszewików.

Po zakończonych sukcesem zmaganiach z pozostałościami ustroju carskiego Trocki został mianowany ludowym komisarzem spraw zagranicznych, a jego pierwszym odpowiedzialnym zadaniem były negocjacje pokojowe z Niemcami w Brześciu, zakończone podpisaniem 3. marca 1918 r. traktatu wycofującego definitywnie wojska rosyjskie z wojny. Kolejnym problemem, z jakim przyszło się zmierzyć Trockiemu, tym razem jako przewodniczącemu komisariatu spraw wojskowych, była organizacja praktycznie od zera przyszłej Armii Czerwonej z pozostałości wojsk carskich oraz z mas nieuporządkowanych i nieuzbrojonych ochotników. To, z pozoru ekstremalnie trudne zadanie, udało się mu zrealizować dzięki swoim niewątpliwym talentom organizatorskim. Uformowana przez niego Armia Czerwona zdolna była do powstrzymania w najbliższych latach ofensywy „białych generałów” w Rosji oraz skutecznie rozszerzyła zasięg wpływów radzieckich na tereny Europy Wschodniej. Wart uwagi jest ponadto fakt, że w odróżnieniu od „burżuazyjnych generałów” Trocki uczestniczył wraz z szeregowymi żołnierzami w pochodach i walkach tworzonej przez siebie armii, czym zyskał sobie ich szacunek.

Z czasem Trocki stał się wiodącą postacią w rodzącym się państwie bolszewickim. Jednak po śmierci Lenina w 1924 r. nie był on w stanie przeciwstawić się bezbarwnej ideowo, nowej warstwie biurokratycznej, która wypaczała w jego mniemaniu założenia prawdziwego socjalizmu. Wszystko, co złe w zdewaluowanym jego zdaniem ustroju Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (przemianowanej w 1922 r. na Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich), utożsamiał z osobą Józefa Stalina, który co rusz bardziej poszerzał swoje wpływy w kierownictwie partii. Jego nawoływania o powrót do oddalonej demokracji robotniczej, połączone z ciągłą krytyką pozbawionych ideałów elit rządzących, doprowadziły do otwartego konfliktu Trockiego ze Stalinem. Przyniósł on stopniowe pozbawianie Trockiego wpływu na losy państwa – w 1925 r. został zmuszony do opuszczenia komisariatu wojny, w 1926 r. został usunięty z Biura Politycznego, aż w końcu w 1927 r. po nieudanej próbie zorganizowania opozycyjnego bloku wraz z Grigorijem Zinowiewem i Lwem Kamieniewem został wydalony ze struktur WKP(b).

Jednak Stalinowi nie wystarczyło samo pozbycie się niewygodnego oportunisty z życia politycznego, zlecił on również pozbawienie go po kolei praw obywatelskich. Na początku 1928 r. Trocki znalazł się na wygnaniu w odległym Kazachstanie, po czym w 1929 r. został przymusowo deportowany poza granice Związku Radzieckiego za rzekomą „działalność kontrrewolucyjną” – tym samym podważone zostały niemal wszystkie jego zasługi na rzecz tworzenia podstaw i budowy państwa bolszewickiego w latach ubiegłych. Prześladowanie ze strony niewdzięcznego reżimu zakończyło się definitywnym pozbawieniem Lwa Trockiego obywatelstwa ZSRR w roku 1932.

Na trzeciej już w swoim życiu – tym razem ostatniej – emigracji Trocki pozostał wierny hasłom pierwotnego marksizmu i cały czas otwarcie krytykował system, jaki utrwalił się w ZSRR pod rządami biurokracji i przewodnictwem Stalina. Za granicą przebywał on m. in. w Turcji, Norwegii, Francji i Meksyku. Zajmował się redagowaniem wydawanego w wielu miejscach na całym świecie periodyku „Biuletyn Opozycji”, w którym na bieżąco komentował wydarzenia w Związku Radzieckim.

Przez cały swój pobyt na emigracji Trocki był stale inwigilowany przez agentów NKWD, którzy zdołali przeniknąć do jego najbliższego otoczenia. W latach 30. dokonywano na niego kilka nieudanych zamachów oraz przeprowadzano szereg fikcyjnych procesów, w których udowadniano mu wręcz absurdalne zarzuty, tj. sabotowanie prężnie rozwijającej się socjalistycznej gospodarki czy działanie na rzecz kapitalizmu.

Zamachowcy NKWD po kolei eliminowali najbliższą rodzinę Lwa Trockiego, jakby chcąc mu przypomnieć, że jego „zbrodnie” przeciwko socjalizmowi nie zostały zapomniane – w 1938 r. w niejasnych okolicznościach zginął syn Trockiego, Lew Siedow.

Sam Lew Trocki zginął, zgodnie ze swoimi przewidywaniami, w wyniku zamachu przeprowadzonego z inspiracji radzieckich służb bezpieczeństwa. 20. sierpnia 1940 r. podczas pisania biografii Stalina został uderzony w tył głowy czekanem przez niejakiego Ramona Marcedara. Zmarł niecałą dobę później w szpitalu w Meksyku. Jego pogrzeb zgromadził na ulicach Meksyku podobno ponad 300 tys. osób.