Jan Gutenberg - biografia, życiorys

Mimo iż od jakiegoś czasu mówi się o schyłku słowa drukowanego, nie do przecenienia jest wynalazek niemieckiego drukarza Jana Gutenberga. Powszechny sąd, iż w dobie Internetu, audiobooków, e-booków i telewizji nie ma już miejsca na prawdziwą książkę, może okazać się takim samym pudłem, jak twierdzenie wysuwane w połowie XX wieku o tym, że po wprowadzeniu telewizji kino przestanie mieć rację bytu.

Czas pokaże, czy drukowana książka, której dla większości czytelników, nie da się porównać z żadnym innym nośnikiem informacji, przetrwa czy też zostanie wyparta przez bardziej nowoczesne media. Faktem jest, że niejeden odbiorca do wrażeń składających się na pełny odbiór dzieła zalicza także szelest kartek, zapach papieru i przyjemną w dotyku okładkę. Być może wkrótce książka stanie się towarem deficytowym lub luksusowym, być może z kondycją słowa pisanego wcale nie jest tak źle i wkrótce przeżyje ono swój renesans? Pozostaje czekać.

Za twórcę druku powszechnie uważa się Jana Gutenberga. Nie jest to do końca prawdą, gdyż ruchoma czcionka powstała o wiele wcześniej, na Bliskim Wschodzie, a o samym wynalazku Gutenberg dowiedział się podobno on pewnego złodziejaszka, który wykradł sekret swojemu pracodawcy – Holendrowi Laurensowi Janszonoowi Costerowi.

Drukarz naprawdę nazywał się Jan Gensfleisch i przypuszczalnie urodził się w 1399 roku, a zmarł w 1468. Miał trzech braci. Oprócz drukarstwa zajmował się także złotnictwem i rzemieślnictwem.

W średniowieczu najpopularniejszym sposobem powielania tekstu było po prostu jego przepisywanie. Ręczna praca była jednak monotonna, żmudna i zajmowała sporo czasu. Z tego wynikał fakt, iż na książki mogli pozwolić sobie tylko najbogatsi, którzy byli w stanie zapłacić za tego rodzaju unikatowe dzieła. Znana była także metoda wielokrotnego odbijania drzeworytów, jednak podobnie jak pierwsza – nie należała ona do najszybszych i najwygodniejszych. Istniały wprawdzie ruchome czcionki, jednak nie drukowano za ich pomocą dłuższych partii tekstu.

Dopiero Jan Gutenberg wprowadził metodę drukowania tekstów, która polegała na układaniu pojedynczych sztabek z wyrzeźbionymi literami, składaniu ich w wyrazy i odbijaniu na papierze lub pergaminie dopiero w takiej formie. Wiadomo, ze w Chinach tego rodzaju ruchome czcionki także były znane, jednak tam wykonane były z gliny bądź drewna, co nie stanowiło idealnego surowca, gdyż szybko ulegał zniszczeniu. Gutenberg – jako złotnik – wpadł na pomysł, aby literki odlewać z metalu; dzięki temu były trwalsze i odciskały wyraźniejszą formę na papierze lub pergaminie.

Pierwszą książką wydrukowaną przez Jana Gutenberga była Biblia. Była ona drukowana w latach 1452-1455. Drukarz z pojedynczych czcionek układał wyrazy, z nich zdania, a ze zdań kolumny, po dwie na każdej stronie. Potem pokrywał tak przygotowaną „stronę” czarnym tuszem, wkładał do prasy drukarskiej i odbijał. Następnie rozmontowywał swoje czcionki i układał z nich wyrazy kolejnych stronic Biblii. Dbał także o estetyczną stronę swojej pracy – uważał, aby wszystkie wersy miały taką samą długość, a więc justował je.

Do dzisiaj zachowało się czterdzieści osiem egzemplarzy Pisma Świętego drukowanego przez Gutenberga, w tym jeden egzemplarz podziwiać możemy w Polsce, w bibliotece w Pelplinie.

Ruchoma czcionka to nie jedyny wynalazek niemieckiego pioniera. Zastosował on także prasę, za pomocą której aplikował tusz na papier. Usprawniło to w znacznym stopniu powielanie tekstu. W 1488 roku założył drukarnię, w której oprócz Biblii drukował także podręczniki, kalendarze, ulotki i inne pomniejsze druki.

Do Polski druk przyszedł stosunkowo szybko. Miało to związek z rozwijającym się szkolnictwem wyższym, zwłaszcza z Akademią Krakowska założoną w 1364 roku przez Kazimierza Wielkiego. W 1503 roku powstaje pierwsza w Polsce drukarnia.

Wynalazek Gutenberga był przełomowy. Dzięki niemu słowo pisane stało się bardziej popularne, co obniżyło koszty książek, a zarazem przyczyniło się do walki z analfabetyzmem oraz umożliwiło rozwój literatur, w tym pisanych w języku narodowym.