Mohammad Reza Shah Pahlavi - Biała rewolucja w Iranie

Po zakończeniu II wojny światowej Iran był teatrem ciągłych zamachów, niepokojów, zamieszek oraz mieszania się wpływów Zachodu i Związku Radzieckiego. W latach 50., dzięki staraniom USA, a zwłaszcza CIA, Iran stał się bastionem zachodniego systemu bezpieczeństwa w regionie. Zdobywając dominującą pozycję wśród sąsiednich państw, trapiony był jednak wieloma problemami wewnętrznymi.

Odpowiedzią na te potrzeby stała się seria reform wewnętrznych rozpoczęta w 1963 r. przez ostatniego jak dotąd szachinszacha Iranu, którym był Mohammad Reza Shah Pahlavi. Reformy te zyskały sobie nazwę „białej rewolucji”. By uzyskać legitymizację dla przeprowadzenia zmian, szach zwołał referendum, w którym ponad 99% Irańczyków opowiedziało się za ich wprowadzeniem. Miały one w pokojowy sposób wzmocnić państwo ekonomicznie i uczynić z niego regionalne mocarstwo.

Najważniejszym punktem były reformy związane z własnością ziemi. Odcinały one stare, wpływowe rody i oddawały ziemię w ręce chłopów. W tej klasie szach upatrywał swoich najwierniejszych sojuszników. Innymi ważnymi reformami były: nacjonalizacja lasów, prywatyzacja firm państwowych, nadanie prawa do głosowania kobietom, utworzenie „oddziałów literackich” i medycznych (miały służyć upowszechnianiu się oświaty i służby zdrowia na wsiach), nacjonalizacja zasobów wodnych, stabilizacja cen, darmowe posiłki dla potrzebujących matek, darmowy dzienny posiłek dla dzieci od lat przedszkolnych do 14 roku życia oraz działania zmierzające do zmierzenia skali korupcji w kraju i zwalczenia jej.

Reformy przyniosły początkowo pożądany skutek, nastąpiło ożywienie gospodarcze i rozwój wielu przedsiębiorstw. Wzrósł poziom wykształcenia społeczeństwa. Jednak pojawiły się też niepożądane skutki. Rolnicy, którzy otrzymali ziemię, zamiast stać się zwolennikami szacha, nie odczuli wobec niego wdzięczności i nie czuli się w obowiązku, by popierać go politycznie. Wielokrotnie wzrosła liczba robotników i inteligentów, którzy również stanęli w wielkiej liczbie w opozycji do szacha. Wielu ludzi zwróciło się też w stronę duchowieństwa. Wydawało im się, że troszczy się ono bardziej o los jednostek niż politycy, od wielu lat utożsamiani ze zjawiskiem korupcji. Ekonomicznie również okazało się, że – mimo dobrych założeń – pieniądze uzyskiwane ze sprzedaży ropy pozostały w rękach najbogatszych.

Mimo początkowych pozytywnych tendencji utrzymywały się też fatalne wskaźniki demograficzne, umieralności niemowląt, a analfabetyzm wśród dorosłych wynosił niemal 70%. Wzrastać zaczęło tez znaczenie szyickiego przywódcy religijnego Ruhollaha Chomeiniego, który stał się głównym przeciwnikiem szacha. Jego program polityczny zyskiwał sobie co raz więcej zwolenników, zwłaszcza w obliczu niepowodzeń reformy rolnej. Choć w założeniach miała ona oddać ziemię w ręce chłopów, to w rzeczywistości doprowadziła do powstania nowych podziałów, ponieważ powstała grupa bogatych rolników, ale wielu też dostało tak mało ziemi, że nie byli w stanie się z niej samodzielnie utrzymać. Inni zaś nie dostali ziemi wcale.

Niezadowoleni byli też oczywiście wielcy posiadacze ziemscy z czasów sprzed reform. To oni i przywódcy religijni stanowili główną opozycję polityki szacha. Wspólnie doprowadzili do wybuchu rewolucji w 1979 r., która ostatecznie położyła kres reformom „białej rewolucji”.