Tadeusz Borowski „Pożegnanie z Marią” - problematyka opowiadania

„Pożegnanie z Marią” to jedno z opowiadań Tadeusza Borowskiego, których cykl pod właśnie takim tytułem ukazał się w 1947 r. Większość z tych dzieł przenosi odbiorcę w realia obozu koncentracyjnego, lecz akcja „Pożegnania…” toczy się w okupowanej Warszawie i pokazuje ludzkie postawy wobec nowej rzeczywistości.

Głównym problemem w dziele Borowskiego jest życie w ukryciu, jakie wiedli ludzie w wojennych realiach. Ukazany przez niego świat pełen jest niedomówień, półsłówek i tajemnic. Wszystko to miało na celu nieprzykuwanie uwagi Niemców do codzienej egzystencji ludności miasta, która nie zawsze wiodła ją zgodnie z prawem.

W okupowanej Warszawie dochodzi do odwrócenia hierarchii wartości. Wszystko, co było  dotychczas ważne, w obliczu nieustannej walki o przetrwanie staje się drugorzędne. Każdy zobowiązany jest do dbania przede wszystkim o własne życie, gdyż tylko szczególna uwaga i ostrożność są w stanie zapewnić przetrwanie. Ludzie zajmują się podejrzanymi interesami, także bohaterowie opowiadania – szef Tadka, sam Tadek, sprzedawca ze sklepu, czy Maria – ponieważ są one nieraz jedynym źródłem utrzymania. Życie, chociaż w bardzo trudnych warunkach, toczy się dalej, trzeba więc robić wszystko, by nie dać się okupantowi. Nie mamy tutaj do czynienia z jakąkolwiek oceną takiego działania. Wydaje się ono konsekwencją okrutnej rzeczywistości, w jakiej przyszło żyć Polakom.

Ważną kwestią, której dotyka „Pożegnanie z Marią”, jest wpływ wojennych realiów na osobowość poszczególnych jednostek. Wcześniej został wspomniany upadek systemu moralnego, ale tutaj skupmy się na innym aspekcie ich życia pod okupacją: bohaterowie opowiadania jawią się jako ludzie wrażliwi, obdarzeni nieprzeciętną inteligencją i licznymi zdolnościami. Prowadzą ze sobą poważne rozmowy, w których dotykają problemów sztuki, literatury itp. Jednak w życiu codziennym zajmują się rzeczami, które zdają się zaprzeczać ich rozwiniętej osobowości. Maria rozwozi bimber, Tadek zajmuje się jego sprzedażą i księgowością nielegalnych dochodów, prowadzi także nieczyste interesy. Na pewno nie są to zajęcia, jakimi zajmowaliby się w warunkach wolności. Możemy podejrzewać, że ich ambicje sięgają znacznie dalej, jednakże wojenne realia nie pozwalają rozwinąć im skrzydeł i ograniczają ich działania do podstawowej walki o przetrwanie.

Historia głównego bohatera pokazuje także reakcję jednostki na szczególnie traumatyczne przeżycia związane z wojną. Maria – ukochana Tadka – stała się ofiarą łapanki i została wywieziona na ciężarówce do obozu. Wydarzenie to zupełnie zmieniło osobowość narratora, który od tego momentu stał się jakby wyzuty z wszelkich uczuć.Wcześniej opisywał kolejne sceny w sposób bardzo ciekawy, poetycki. Od tej chwili jednak ogranicza się tylko do suchej, a przez to jakże bolesnej relacji.

Za główną problematykę „Pożegnania z Marią” możemy uznać przedstawienie degeneracji, której bodźcem jest wojna. Dotyka ona całego świata – upadają wartości moralne, panuje chaos i niepewność. Jedank równie mocno ta niszcząca moc koncentruje się na jednostkach – pozbawia je wyższych uczuć i sprowadza ich egzystencję do najpłytszego wymiaru – walki o przetrwanie.