Topos theatrum mundi w literaturze różnych epok - opracowanie

Theatrum mundi to nic innego jak postrzegania świata tak, jakby był on teatrem. Według tej koncepcji reżyserem wielkiej sztuki pod tytułem „Życie” jest sam Bóg, a każdy człowiek jest aktorem mającym do odegrania swoją rolę. Często topos ten łączył się z pesymistycznym stwierdzeniem, że nie mamy wpływu na własne życie i odgrywamy jedynie role, które są na nas z góry nałożone, co z kolei pozostawało w sprzeczności z tezą o wolnej woli.
   
Już Jan Kochanowski pisał fraszki odnoszące się do tego motywu. „Człowiek Boże igrzysko” jest jedną z nich i jak wskazuje sam tytuł – wyraża dosadną myśl autora o fakcie podporządkowania się boskim zamiarom. Jednak także inna myśl przebija z owego krótkiego wierszyka: człowiek staje się Bożym igrzyskiem, czyli pośmiewiskiem ze względu na swoją pychę i wywyższanie się. Autor zarazem naśmiewa się i piętnuje postawę ludzi, którzy nie posiadają krzty pokory i uważają, że cały świat został stworzony specjalnie dla nich. Podmiot liryczny wyobraża sobie, że ci zadufani w sobie, a w rzeczywistości mali ludzie muszą być sporą zabawą dla nieogarnionego Boga.
   
Także inny wiersz Kochanowskiego „O żywocie ludzkim” wskazuje na topos theatrum mundi. Ten gorzki wiersz opowiada o tym, że człowiecze starania, plany i zabiegi tak naprawdę nie mają większego sensu, gdyż wszystkim rządzi ślepy los, który nawet najbardziej misterne i dokładne plany może obrócić w perzynę. Podmiot liryczny na końcu swojego wiersza dosłownie wspomina o świecie jako teatrze poprzez odwołanie się do elementu marionetek chowanych po skończonym przedstawieniu. Tymi pacynkami są oczywiście ludzie, którzy po występie na scenie życia są unicestwiani przez śmierć, która kończy ich „role”.
   
Rozmaite ujęcia motywu sceny świata przedstawione zostały w „Lalce”, która już swoim tytułem odnosi do toposu theatrum mundi. Znamienne są sceny, podczas których Rzecki układa swoje lalki na wystawie porównując je do ludzi. Marionetki tak samo jak ludzie są zależne od sił wyższych i narażone na ich kaprysy. Przykładem może być tu Wokulski, który staje się marionetką w manipulatorskich rękach pięknej Izabelli Łęckiej. Mężczyzna myślał, że jest niezależnym i silnym człowiekiem, jednak pod wpływem wyrachowanej kobiety stracił silną wolę i był w stanie spełnić każde marzenie kapryśnej damy, przyczyniając się w ten sposób do własnej klęski.