Henryk Sienkiewicz „Potop” - problematyka utworu

„Potop” Henryka Sienkiewicza to powieść historyczna, której wydarzenia zostały osadzone w czasach XVII-wiecznej inwazji Szwedów na Polskę. Akcja dzieła toczy się w latach 1655– 1657 i pokazuje, w jaki sposób narodowi zamieszkującemu ziemie Rzeczpospolitej udało się odeprzeć inwazję wroga.

W utworze Henryka Sienkiewicza można odnaleźć panoramę siedemnastowiecznego społeczeństwa polskiego. Oczywiście najwięcej miejsca poświęca autor magnaterii i szlachcie, czyli klasom decydującym o losach kraju. Pojawiają się zdrajcy (Radziwiłłowie), którzy postanowili dla własnych interesów dołączyć do wojsk Karola X Gustawa. Przeciwienstwem ich stanowią są ludzie wierni i oddani ojczyźnie, przekładający jej dobro ponad prywatne korzyści (Sapieha, Lubomirski, Wołodyjowski, Zagłoba, Kmicic). Mniej znaczące warstwy społeczne (mieszczaństwo, chłopstwo) w „Potopie” zostały przedstawione w sposób ogólny. Jednak autor podkreśla ich męstwo, pokazując ich w wielu starciach zbrojnych, gdzie wcale nie ustępowali odwagą szlachcie.

Na osobne omówienie zasługuje także wątek miłosny, który rozgrywa się wokół opowieści o Andrzeju Kmicicu. Dotyczy on trójki bohaterów, a postać centralną stanowi piękna Oleńka Billewiczówna. O jej względy rywalizuje dwóch mężczyzn – wspomniany wcześniej Kmicic oraz Bogusław Radziwiłł (zdradziecki magnat). Wątek ten jest bardzo mocno związany z sytuacją polityczną. Napięcie miłosne staje się także przyczyną przemiany wewnętrznej głównego bohatera – z nieodpowiedzialnego hulaki staje się on człowiekiem wiernym i oddanym sprawie ojczyzny, za co zostaje ostatecznie nagrodzony.

„Potop” jest także bardzo barwnym zapisem obyczajowości polskieji, charakterystycznej dla ówczesnej szlachty i magnaterii. Na kartach powieści możemy więc natrafić na opisy uczt, kuligów oraz mszy świętych. Również zewnętrzny wygląd bohaterów jest wyrazem zwyczajów tamtych lat i stanowi nawiązanie do kultury sarmackiej. Postaci noszą charakterystyczne kontusze, pasy słuckie, nie odstępują od ich ulubionej broni – szabli. Trzeba zaznaczyć, że autor przedstawił sarmatów w pozytywnym świetle, zupełnie odcinając się od zarzutów, jakie stawiało im oświecenie.

Bardzo ważnym problemem poruszonym w „Potopie” jest wreszcie kwestia patriotyzmu. Poprzez nawiązanie do jednego z krytycznych momentów w historii Polski, autor chciał wpłynąć na ludzi żyjących w jego epoce. Przyświecał mu idealistyczny zamiar „pokrzepienia serc”, który zrealizował dzięki przedstawieniu bohaterów kierujących się w życiu przede wszystkim miłością do ojczyzny.