Guillaume Apollinaire „Młody żołnierz” - interpretacja i analiza wiersza

Utwór Guillaume Apollinaire'a zatytułowany „Młody żołnierz” powstał wiosną 1917 roku, doczekując się pierwodruku w czasopiśmie Nord-Sud w kilka miesięcy później. Swoją formą nawiązywał do tradycji bardzo specyficznego gatunku lirycznego, jakim są kaligramy – znane od starożytności jako tzw. carmina figurata, czyli utwory skonstruowane w taki sposób, by jego litery uformowały określoną konstrukcję nie tylko na gruncie semantycznym, ale również plastycznym.

W przypadku „Młodego żołnierza” aspekt wizualny nie ogrywał tak istotnej roli, jak w utworach składających się na tom o znamiennym tytule „Kaligramy”. Tutaj bowiem eksperymenty z formą graficzną ograniczają się do rozbicia jednego z segmentów wiersza na krótkie, zazwyczaj jednowyrazowe wersy, których układ przypomina schody, sugerując zstępowanie w dół, na przykład z poziomu horyzontu do wojennych okopów czy też odwołując się do pewnego rodzaju „spadku” emocjonalnego. Ograniczenie wersów do pojedynczych słów wpłynęło również na dynamikę tekstu, nawiązując do rzeczywistości wojennej wypełnionej nagłymi zdarzeniami, świstem kul i krótkimi, rzeczowymi komendami.

W oryginale wiersz opatrzony został tytułem „Le bleuet” – „Bławatek”, nawiązującym do charakteru głównego bohatera: delikatność i ulotność kwiatu miały określać jego młodość, zaś kolor błękitny, kojarzony z płatkami bławatka, odnosił się do barwy ówczesnych mundurów francuskiej armii.

Już w tytule adresat, do którego podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio w formie apelu, zostaje więc metaforycznie określony nie tylko pod względem wieku, ale również narodowości i roli, jaką pełni w społeczeństwie.

Nastrój owej „przemowy” „ja” lirycznego pozostaje w ścisłym związku z pewnymi uwarunkowaniami biograficznymi – Apollinaire napisał „Młodego żołnierza” po pewnych czasie od powrotu z frontu I wojny światowej, gdy pozytywne emocje wojaka, jakim się okazał, ustąpiły miejsca chłodnej refleksji nad koszmarem konfliktów zbrojnych i zabijania w ogóle. Dlatego też mówca z jego wiersza zwraca się do młodszego kolegi słowami:
„Chłopcze
Dwudziestoletni
Który widziałeś rzeczy straszne”.

Podmiot liryczny zdaje sobie sprawę z faktu, iż adresat jego wypowiedzi dowiedział się na froncie wojennym wszystkiego o śmierci, ale nie zobaczył tam życia, wysuwa jednak zaskakujący apel:
„Przekaż swą nieulękłość
Tym którzy przyjdą
Po tobie”.

Tytułowy młody żołnierz, wysłuchujący w tej chwili pewnego rodzaju nauk, sam ma więc stać się w przyszłości mentorem, nauczycielem „frontowego” życia. Ambiwalentność takiej egzystencji i trudności w jej jednoznacznym wartościowaniu oddają wersy skonstruowane na zasadzie paradoksu, czasem wręcz antytezy:
„Jesteś wesoły twoja pamięć jest skrwawiona
I serce pulsuje czerwienią
Radości
Nasiąkłeś życiem tych którzy umarli obok ciebie”.

Podobnie paradoksalna okaże się finałowa refleksja, w której „ja” mówiące stwierdzi, iż młody żołnierz potrafi umierać lepiej niż starszy, nie zna bowiem niczego poza śmiercią i ma dla niej odpowiednie nabożeństwo. Podmiot liryczny najwyraźniej tęskni za stanami podobnej „słodyczy” i „powolności”, jakie może wykazywać wobec wojennego żywiołu jedynie młody człowiek,, nie znający życia i nie przywiązujący do niego zbyt wielkiej wagi. Sam jest już jednak z całą pewnością osobą doświadczoną i obiektywnie oceniającą ciężar śmierci, a przez to – przerażoną jej wszechobecnością i bliskością, marzącą o tym, by znów potrafić patrzeć jej w oczy z całkowitą beztroską i wynikającą z niej odwagą.

„Młody żołnierz” nabrał szczególnego, niemalże profetycznego wymiaru w kilkanaście miesięcy po swym powstaniu – po śmierci Apollinaire'a, jakby przeczutej przez poetę i zaanonsowanej w formie wierszy-testamentów, do jakich wyraźnie zwrócił się w ostatnim okresie życia.

Wypowiedź podmiotu lirycznego tego utworu zawiera więc w sobie wielość emocji, jakie towarzyszyły poecie od czasu powrotu z wojennego frontu aż do śmierci – nutę nostalgii za koszarową egzystencją, ale również świadomość jej koszmaru i konstatację faktu, iż wszystkie dobre wspomnienia, jakie są z nią związane, wynikają z pewnego rodzaju niedojrzałości młodego wojaka, który nie ucieka przed śmiercią, bo nie zdaje sobie sprawy, że ma do wyboru cokolwiek poza nią.