„Pieśń o Rolandzie” - Kodeks średniowiecznego rycerza w „Pieśni o Rolandzie”

„Pieśń o Rolandzie” przedstawia wydarzenia, jakie miały miejsce podczas wyprawy Karola Wielkiego do Hiszpanii, jej akcja toczy się więc w drugiej połowie VIII wieku. Jak wiadomo, są to początki kształtowania się nowożytnej europejskiej cywilizacji i państwowości. Jednak sam utwór powstał znacznie później, prawdopodobnie w wieku XI. Oczywiście czerpał wiele z wcześniejszych pieśni, legend i podań o królu Karolu i jego rycerzu Rolandzie, ale nosi też sporo znamion wieków późniejszych. Śmierć Rolanda obrosła legendą, a jego postać stała się symbolem. Późniejsze wieki uczyniły z Rolanda rycerza doskonałego, a historia jego ostatniej walki posłużyła do zobrazowania kodeksu rycerskiego.

Kodeks rycerski określał, co jest obowiązkiem rycerza, jak wypada mu się zachowywać. Przynależność do drużyny króla była ogromnym zaszczytem, ale też pociągała za sobą wiele obowiązków. Podstawą rycerskiego kodeksu była wierność władcy. Przypomnijmy, że według średniowiecznych przekonań, władca był Bożym Pomazańcem i feudalnym właścicielem swego państwa. Służba ojczyźnie była jednoznaczna ze służbą królowi. Król nadawał ziemie i godności. Powierzenie Rolandowi dowództwa nad tylną strażą było wyrazem uznania i zaufania ze strony Karola Wielkiego. To dlatego między innymi Roland nie chciał wezwać pomocy. Pragnął okazać się godny powierzonego mu zadania, udowodnić swoje oddanie.

Filarem rycerstwa, jak i kultury średniowiecznej w ogóle, było chrześcijaństwo. Miało ono ogromy wpływ na poczucie wspólnoty tworzących się państw, wyznaczało kodeks moralny, miało wpływ na prawodawstwo i administrację. Toteż obrona chrześcijaństwa była zasadniczym obowiązkiem rycerza, a śmierć w walce z niewiernymi uznawana była za honorową. Postać Rolanda doskonale wpisywała się w ten ideał. Młody rycerz poległ bowiem w walce z Saracenami, czyli muzułmanami. Scena jego śmierci w pieśni jest tak skonstruowana, by ów aspekt religijny jeszcze uwypuklić. Roland przed śmiercią oddaje się Bogu, czego wyrazem jest wyciągniecie rękawicy w kierunku nieba. Znamienne, że po jego duszę zstępują aniołowie. Roland trafia do raju. Jego śmierć zostaje uświęcona.

Także cechy Rolanda wyznaczają późniejszy ideał rycerza. Roland jest nadzwyczaj silny i waleczny. Nie zna strachu. Nie gnębią go wątpliwości. Jest oddany swemu władcy i dla niego gotów ponieść śmierć. Cechuje go duma, dziś można by ją poczytać za pychę, jednak w kontekście cech rycerskich jest zaletą. Jako dzielny i wierny rycerz walczy w słusznej sprawie, ceniony przez swego króla ma prawo do dumy. Roland cechuje się godną postawę, już sam jego wygląd budzi strach w szeregach wrogów: „Przez wąwozy hiszpańskie jedzie Roland na Wejlantyfie, swym rączym rumaku. Przybrał się w zbroję, która go pięknie zdobi. Jedzie mężny baron, potrząsając włócznią. Do nieba obraca ostrze; do żeleźca przymocował proporzec, całkowicie biały; frędzle biją mu o ręce. Szlachetne jest jego ciało, twarz jasna i roześmiana”. Roland walczy do końca, zabija wielu Saracenów i wreszcie umiera po rycersku od poniesionych ran.

Poczucie rycerskiej dumy łączy się też z poczuciem honoru. Dopóki rycerz postępuje honorowo, ma prawo do dumy. Dla Rolanda honor oznacza walkę do końca. Wezwanie pomocy byłoby uszczerbkiem dla jego honoru. Rycerz nie ma prawa  przejawiać strachu, musi być w każdej chwili gotowy na śmierć. Gdyby wówczas zadął w róg, mogłoby to oznaczać, że boi się stawić czoło wrogowi. Do tego zaś nie mógł dopuścić, nawet jeśli wróg miał niekwestionowana przewagę.

Popularna w średniowieczu literatura parenetyczna kreowała wzorce osobowe, wyznaczała ideały godne naśladowania. Do tego gatunku należy też „Pieśń o Rolandzie”. Jej główny bohater został przedstawiony jako rycerz doskonały, a jego postawa posłużyła za wyznacznik dla późniejszych pokoleń.  Miedzy innymi na tej podstawie zrodził się kodeks postępowania średniowiecznego rycerza.