Motyw deesis w literaturze - opracowanie

Deesis, Deisis [gr. „déēsis" - "prośba”, „modlitwa wstawiennicza”], ikon. scena przedstawiająca Chrystusa Pantokratora pomiędzy Marią i świętym Janem Chrzcicielem w pozach modlitewnych, wyrażająca ideę ich wstawiennictwa za ludzkością; wykształcona w Bizancjum (przeł. IV i V w.), w sztuce zachodniej od XIII w., gł. w scenie Sądu Ostatecznego.

W literaturze motyw deesis wyraża się przede wszystkim w formach modlitewnych, skierowanych do Matki Boskiej o wstawiennictwo. Literatura polska, zwłaszcza z okresu Średniowiecza, obfituje w tego typu teksty z racji na obecne niezwykle silne poczucie religijności.

Motyw deesis w Bogurodzicy

Najmocniej nasuwającym się na myśl przykładem deesis jest tekst „Bogurodzicy”. Jest ona najstarszą polską pieśnią religijną i zarazem najstarszym zachowanym tekstem literackim. Przez długi czas pełniła funkcję hymnu państwowego.

Pieśń składa się z serii próśb i modlitewnych wołań, skierowanych do Matki Boskiej z prośbą o protekcję i ochronę. Jest to tekst na wskrość polski, związany z silnie obecnym w kraju kultem maryjnym i przeświadczeniem, że Maria Dziewica musi ulitować się nad krajem, który ją wielbi.

Czas wojny - czas motywu deesis w literaturze

Motyw modlitwy o wstawiennictwo rozwija się bardzo silnie w literaturze (zwłaszcza poezji) z okresu wojennego. Wizerunek Matki Boskiej w pewnym sensie ulega scaleniu z wizerunkiem upadłej Ojczyzny, dlatego właściwym wydaje się zabieganie o wstawiennictwo świętej w imieniu kraju  i narodu. W ten sposób traktuje motyw deesis Krzysztof Kamil Baczyński w swoim wierszu „Modlitwa do Bogarodzicy”. Wiersz utrzymany jest w konwencji modlitwy, prośby o pomoc. Podmiot liryczny zwraca się z prośbą do Matki Boskiej, by dała siłę walczącym, lecz przede wszystkim by swoim przykładem uczyła polskie matki wytrwałości i siły, pozwalającej przezwyciężyć ogrom cierpienia.

Innym poetą czasu wojny jest Tadeusz Gajcy. W swoim wierszu „Modlitwa żołnierska” również zwraca się z błaganiem o wstawiennictwo. Potrzebuje jej pomocy, by wygrać („natchnij skutecznym lotem pocisk”), lecz przede wszystkim chce, by zapewniła walczącym przychylność samego Boga.

Matka Boska zawsze traktowana jest jako specjalna powierniczka pomiędzy ludźmi a Bogiem. Jest to spowodowane jej człowieczą kondycją, ponadto jej kondycją kobiety i matki – matki wszystkich ludzi.