Olga Tokarczuk „Prawiek i inne czasy” - kosmogonia w powieści w nawiązaniu do Biblii i Mitologii

Kosmogonia to przekonanie o pochodzeniu świata, oparte na Biblii, mitologii bądź określonej filozofii. Daje ona odpowiedź na pytanie: jak powstał świat?

Kosmogonia biblijna oparta jest na dwóch pierwszych rozdziałach Księgi Rodzaju, wchodzącej w skład Pięcioksięgu. Znajduje się w niej literacki opis stworzenia świata oraz dwa opisy stworzenia człowieka. Działanie Boga jest przemyślane i dokładne – wydaje się, że każdy kolejny krok Stwórcy jest następstwem poprzedniego, wszystko jest zaplanowane i logiczne. Pierwszego dnia Bóg stworzył światłość i oddzielił ją od ciemności, kolejnego niebo, trzeciego tworzy lądy, czwartego: słońce i księżyc, piątego zwierzęta wodne, lądowe i powietrzne. Szóstego dnia Bóg stworzył „na swój obraz i podobieństwo” kobietę i mężczyzną, a także obdarzył ich swoim błogosławieństwem. Następnie znajdziemy obrazowy opis stworzenia człowieka: ulepienie mężczyzny z prochu ziemi oraz stworzenie niewiasty z żebra mężczyzny – wiernej towarzyszki i pomocnicy. Świat i człowiek powstaje z woli jednego Boga.

Powstanie świata ukazane w „Mitologii” jest zupełnie inne. Parandowski w „Mitologii” opisuje stworzenie świata oraz pochodzenie bogów w następujący sposób: na początku z Chaosu wyłonił się Uranos i Gaja. Oni dali początek tytanom, z których największy – Kronos – jest ojcem bogów, którzy w posiadanie wzięli całą ziemię. Zeus to władca zasiadający na górze Olimp, władający ziemią, Hestia to bogini ogniska domowego, Hades jest władcą podziemi, Posejdon panem mórz i oceanów, a Demeter – boginią urodzajów. Powstanie człowieka jest związane z działalnością Prometeusza, który ulepił go z gliny zmieszanej ze łzami. Bogowie nie darzyli ludzi sympatią, pogardzali nimi, albowiem ludzie byli słabi i nie mieli żadnej mocy. Jedynym, który pragnął, by ich życie stało się łatwiejsze był Prometeusz, który wykradł z Olimpu ogień, aby podarować go ludziom. Za ten czyn poniósł bardzo ciężką karę. W odróżnieniu od  biblijnego Boga, mitologiczni bogowie z niechęcią patrzą na działania człowieka, a jego stworzenie staje się kwestią sporu między Prometeuszem a bogami olimpijskimi.

Kosmogonia w powieści Tokarczuk „Prawiek i inne czasy” jest oparta na biblijnym przesłaniu. Autorka tworzy na potrzeby powieści własny mit – opowiada czytelnikowi osobistą reinterpretację biblijnych wydarzeń. Oto Bóg stwarza człowieka i popada w zachwyt nad swoim dziełem, które wydaje się być doskonałe. Obdarza go nie tylko miejscem na ziemi, która jest owocem jego ciężkiej pracy, ale także czymś znacznie cenniejszym – swoją miłością. Jednak okazuje się, że człowiek nie jest w stanie docenić tego daru, pragnie opuścić Raj i pozostawić Stwórcę osamotnionego. Bóg każe decydować człowiekowi – wybór kończy się opuszczeniem Edenu. W przeciwieństwie do biblijnej i mitologicznej kosmogonii, Tokarczuk nie dąży do poznania prawdy o pochodzeniu wszechświata i miejsca człowieka w świecie, pragnie jedynie uzasadnić rolę bohaterów, pokazać motywy ich działań. Dotyka przez to tajemnicy i zachęca czytelnika do refleksji nad odwieczną zagadką, która spędzała sen z powiek wielkim myślicielom. Pokazuje Prawiek, „który znajduje się w środku wszechświata”, tę małą wieś czyni miejscem początku.