Opis dzieła sztuki - Opis obrazu (Diego Velázquez „Panny dworskie”)

Dziełem sztuki, które od dłuższego czasu robi na mnie spore wrażenie, jest obraz hiszpańskiego twórcy z epoki baroku Diego Velázqueza, znany pod tytułem „Panny dworskie” (hiszp. „Las Meninas”). Został on namalowany w 1656 roku, na cztery lata przed śmiercią artysty, stając się ostatnim etapem drogi do upragnionego przez Velázqueza tytułu szlacheckiego, który król przyznał mu w trzy lata po ukończeniu dzieła. Artysta miał wtedy domalować na ubraniu postaci go przedstawiającej czerwony krzyż symbolizujący przynależność do wyższego stanu.

Obraz przedstawia z pozoru klasyczny temat, jakim jest utrwalenie sceny z życia dworu. Na pierwszym planie widzimy pięcioletnią infantkę Małgorzatę Teresę, jedyną córkę Filipa IV i jego żony Marianny. Dziewczynkę ubraną w odświętne szaty otacza jej osobisty, mikroskopijny dwór złożony z dwóch służących, dwojga karłów i psa. Jedna z dziewcząt klęczy obok infantki podając jej filiżankę, druga natomiast nachyla się w jej stronę, ale jej wzrok wyraźnie zajmuje scena rozgrywająca się poza planem obrazu. Karlica nazywana Maribarbolą (Maria Barbola) spogląda prosto przed siebie, jakby obserwując widza spoglądającego na malunek. Bezpośrednio za pierwszoplanową grupą znajduje się para rozprawiających między sobą dworzan.

Najbardziej interesującą postacią pierwszego planu nie są jednak tytułowe panny dworskie, ale osoba malarza, w której Velázquez sportretował samego siebie. Plan zamyka z lewej strony ogromna sztaluga, nad którą ów najwyraźniej pracuje, z powodu układu postaci przedstawionych na obrazie nie może to być jednak praca nad portretem małoletniej infantki zleconym mu przez króla. Dziewczynka i towarzyszące jej służki stoją do niego plecami, z dużą dozą prawdopodobieństwa można więc stwierdzić, że artystę interesuje coś, co znajduje się przed całą grupą i nie jest widoczne dla nas, odbiorców obrazu. Część tej sceny możemy obserwować dzięki zwierciadłu zawieszonym niemal w centralnym punkcie kompozycji – na ścianie za plecami pierwszoplanowych postaci. Odbijają się w nim popiersia pary królewskiej, która prawdopodobnie w trakcie przechadzki po pałacu postanowiła wstąpić do pracowni malarza i zbadać postępy w jego pracy. O ich tymczasowym pobycie w tym miejscu zdaje się mówić poza znajdującego się na drugim planie lokaja, który stojąc w drzwiach wyraźnie na coś czeka.

Obraz uznawany jest za jedno z najwybitniejszych dzieł w historii malarstwa głównie ze względu na nowatorską grę, jaką twórca podejmuje z widzami. Obserwując malunek jednocześnie czujemy się obserwowani przez postaci zwrócone w naszą stronę frontalnie, uchwycone z minami, które nie kryją zaciekawienia, a nawet dyskusji podjętej niejako na nasz temat (para służących znajdująca się na drugim planie, tuż za grupą dziewcząt). Jako widzowie stoimy obok widocznej w zwierciadle pary królewskiej, ponieważ podobnie jak zleceniodawcy portretu dysponujemy siłą decydującą o uznaniu dla jego twórcy – nasz zachwyt lub krytyka przesądza o jego wartości.

Dzieło zostało utrzymane w stylistyce realizmu, który polega nie tylko na wiernym oddaniu postaci takimi, jakimi były w rzeczywistości, ale również na bardzo skrupulatnym odzwierciedleniu przestrzeni, w jakiej miała rozgrywać się portretowana scena: historycy sztuki bez żadnych wątpliwości określają, iż „akcja” obrazu rozgrywa się w galerii „Cuarto del Principe” Starego Alkazaru w Madrycie. Świadczy o tym nie tylko układ sali, ale również zdobiące jej ściany malunki, skopiowane przez Velázqueza z ogromnym kunsztem i pieczołowitością. Oznaką bardzo mocnego zespolenia z rzeczywistą sytuacją malarza jest również wspomniany wcześniej czerwony krzyż szlachecki, który według legendy (mało prawdopodobnej) miał domalować już po śmierci artysty sam Filip IV.

Większość historyków sztuki za wiodącą interpretację dzieła uznaje chęć zobrazowania aspiracji malarza, który dzięki odpowiednio dobranej kompozycji stawia siebie niejako na równi z parą królewską.

Obraz znajduje się obecnie w Museo del Prado w Madrycie.