Juliusz Słowacki „Beniowski” - opracowanie utworu

„Beniowski” to poemat dygresyjny Juliusza Słowackiego. Pięć pierwszych jego pieśni napisał poeta pomiędzy rokiem 1840 a 1841. Pozostałe części utworu nigdy nie ukazały się w druku za życia Słowackiego – wydał je dopiero Antoni Małecki w pośmiertnej antologii autora. Poemat napisany jest oktawą.

Treść stanowią bardzo liczne i niezwykle czasem rozbudowane dygresje autora oraz watek fabularny.  Przede wszystkim jest „Beniowski” próbą rozrachunku poety z Adamem Mickiewiczem i jego zwolennikami oraz wciąż nieprzychylną krytyką literacką.

Akcja fabularnej części poematu koncentruje się wokół postaci Maurycego Beniowskiego (wzorowanego na postaci rzeczywistej, lecz mocno zdemitologizowanego) – niezamożnego szlachcica z Podola. Beniowski traci majątek, a razem z nim szansę na poślubienie swej ukochanej Anieli, córki starosty ladawskiego. Bohater wyjeżdża do oblężonego Baru, by wziąć udział w walce. Poznaje kozaka Sawę Calińskiego i wdaje się z nim w spór, rozwiązany i załagodzony dzięki interwencji księdza Marka. Dalszą część poematu stanowi opis podróży Beniowskiego, najpierw w misji politycznej na Krym, później aż na Kamczatkę.

Warstwa dygresyjna utworu jest niewspółmiernie interesująca z punktu widzenia literaturoznawstwa. Dygresje autora podzielić można na kilka grup. Pierwszą z nich stanowią personalne zwroty poety do odbiorcy poematu, również notatki, dotyczące pracy twórczej oraz osobiste przemyślenia autora. Nadaje to utworowi bardzo szczególnego charakteru, oscylując w kierunku pamiętnikarstwa.

Drugą grupą są liczne intertekstualności i nawiązania literackie, dotyczące zwłaszcza twórczości Mickiewicza. Słowacki atakuje wieszcza, próbując dowieść własnych umiejętności i talentu oraz ostatecznie rozprawić się z krytyką. Stawia siebie na pozycji równej Mickiewicza.

Trzecią grupą dygresji są odniesienia do panującej w czasach współczesnych autorowi sytuacji polityczno-społecznej. Słowacki wymierza cios w polską emigrację, w środowisku której dawna polska arystokracja (sarmacja) była mitologizowana. Autor w szlachcie widzi jedynie warcholstwo, które w poemacie konsekwentnie demaskuje.

„Beniowski” to utwór interesujący zarówno ze względu na budowę, jak i na treść. Jego dynamizm i wysmakowana ironia, a także kunsztowny styl są niewąpliwie świadectwem poetyckiego talentu Słowackiego.