George Orwell „Rok 1984” - nowomowa w powieści Orwella

Dziś pojecie nowomowy jest powszechne, często używamy tego określenia, by negatywnie ocenić jakąś wypowiedź, która nie wnosi żadnej treści, zafałszowuje rzeczywistość, czy wypacza język. Warto jednak pamiętać, że słowo to wprowadził do języka właśnie George Orwell w powieści „Rok 1984”. „Newspeak” to język tworzony na potrzeby sytemu. Jej celem jest uniemożliwienie wyrażania krytyki Partii, czy nawet myślenia o niej źle.

Specjalistą od nowomowy jest w powieści filolog, Syme. Podobnie jak Smith wykonuje swoje obowiązki, ale jego przemyślenia nie są zgodne z założeniami Partii. Któregoś dnia bohaterowie spotykają się w ministerialnej stołówce i rozmawiają na temat nowomowy. Syme pracuje właśnie nad kolejnym, jedenastym już wydaniem „Słownika nowomowy”. Zwierza się Winstonowi ze swoich przemyśleń. Jego zdaniem zawężanie słownictwa, eliminowanie niektórych określeń zubaża język, a tym samym zawęża procesy myślowe. Jeśli usunie się niektóre słowa z języka lub zastąpi je innymi, podobnymi, ale mającymi inne konotacje, trudniej będzie krytykować Wielkiego Brata, a to z kolei ograniczy, o ile całkiem nie wyeliminuje, możliwości popełnienia „myślozbrodni”. Spostrzeżenia Syme są słuszne, ale zbyt błyskotliwe i niebezpieczne, Smith nabiera przekonania, że filolog jest inteligentnym człowiekiem, ale jego poglądy doprowadzą go szybko do aresztowania, ponieważ są zbyt śmiałe. Jak się później okazuje miał racje, ponieważ ponownie spotykają się już w wiezieniu.

Nowomowa to język tworzony na potrzeby systemu totalitarnego. Tzw. „staromowa” wydaje się ostatnim przyczółkiem wolności, pozwala śmiałkom na wyrażanie krytyki w stosunku do Partii. Celem twórców nowego języka jest takie zniekształcenie go, by nie można było nawet myśleć inaczej, niż nakazuje system. Stąd eliminowanie niektórych słów i zastępowanie ich innymi. Na przykład słowo zły (bad) zostaje zastąpione odpowiednikiem bezdobry (ungood), mającym podobne, a jednak nieco inne znaczenie. Istotą tych nowych słów jest znaczenie wartościujące. Słowa nie tyle mają opisywać rzeczywistość, co ją kreować na nowo, oczywiście zgodnie z założeniami propagandy.

Nowomowa to jedno z bardziej skutecznych narzędzi propagandy, uczy posługiwania się schematami i sloganami. Ludzie zaczynają bezrefleksyjnie powtarzać pewne hasła i w końcu przyjmują je za prawdy. Bohatera zewsząd atakują takie napisy: „Wojna to pokój, Wolnosć to niewola, Ignorancja to siła”. W ten sposób nowomowa narzuca poglądy i kształtuje myśli. Dokładniejsze wyjaśnienia można znaleźć na końcu książki, gdzie Orwell umieścił Aneks, zawierający podstawowe zasady, jakim kierowali się propagatorzy nowomowy. Definiuje ją jako język, który cechuje się: „dowolnością znaczeń w stosunku do języka klasycznego, a więc stoi w opozycji do staromowy”. Nowy język jest w pełni posłuszny swoim twórcom, czyli Partii.