Jak działają zbrodniarze? - Motyw zbrodni w oparciu o „Zbrodnię i karę” Dostojewskiego i inne dzieła literackie

„Zbrodnia i kara” autorstwa rosyjskiego pisarza Fiodora Dostojewskiego to jedna z najważniejszych książek światowej literatury, wnikliwe studium psychologiczne na temat morderstwa i konsekwencji, jakie ono niesie. Głównym bohaterem wydanej w 1866 roku powieści jest były student, 23-letni Rodion Raskolnikow. Wiedzie on nędzne życie w Petersburgu, by odmienić los postanawia zamordować lichwiarkę, u której zastawia swoje rzeczy. Realizuje swój plan, ofiarą morderstwa pada nie tylko staruszka, ale także jej siostra, Lizawieta, która zbyt wcześnie wróciła do domu. Po dokonaniu zbrodni Raskolnikow zdaje sobie sprawę z tego, co uczynił – popada niemal w chorobę psychiczną. Pod wpływem Sonii Marmieładowej i swoich wewnętrznych przeżyć postanawia się przyznać. Zostaje ukarany zsyłką – ma spędzić osiem lat na Syberii. Ten lakoniczny opis ani trochę nie oddaje bogactwa i wieloznaczności książki.

Dlaczego Rodion staje się mordercą? Student prawa doskonale rozumie swoje nędzne położenie, wie, iż mimo wielu starań nie zdoła szybko wyrwać się z biedy. Raskolnikowi pomagają matka i siostra mieszkające na prowincji. To dzięki skromnym sumom pieniędzy, jakie od nich dostaje, może studiować. Rodion wie, że jest dla rodziny ciężarem i to jedna z okoliczności popychająca go do zbrodni.

Młody człowiek jest zwolennikiem teorii mówiącej, że jednostki wyjątkowe, takie które mogą zaoferować coś ludzkości, mogą łamać prawa, przestrzegane przez zwykłych śmiertelników. Raskolnikow publikuje na ten temat artykuł twierdząc, że jeśli w ogłoszeniu przełomowego odkrycia Newtonowi przeszkadzaliby jacyś ludzie, to warto dla dobra ludzkości usunąć ich – na przykład zabijając – bo cel nadrzędny uświęca środki. Rodion uważa, że sam jest wyjątkowym człowiekiem, dostrzega wokół siebie niedolę ludzi, wie, jak rozwiązać ich problemy. Do realizacji swoich pomysłów brakuje mu tylko niezależności materialnej.

Młodzieniec sądzi, że jego problemy mogłoby rozwiązać zamordowanie starej lichwiarki, którą określa mianem „wszy”.  Jego zdaniem popełnienie tej zbrodni to nic wielkiego, żaden nadzwyczajny wyczyn dla kogoś takiego jak on. Szybko przekonuje się o tym, jak bardzo się mylił – starannie przygotowany plan załamuje się, kiedy w mieszkaniu pojawia się siostra lichwiarki. Rodion także musi ją zabić, by usunąć świadka. Ledwie udaje mu się uciec z mieszkania, potem przeżywa załamanie nerwowe. Trudno nazwać studenta zimnokrwistym i bezlitosnym zabójcą. Kiedy poznaje Sonię Marmieładową, postanawia przyznać się i odkupić swoje winy.

Obserwując losy Raskolnikowa, łatwo można się przekonać, że popełnienie zbrodni nie rozwiązuje żadnych problemów, natomiast powoduje nowe. Podobnie dzieję się, na przykład, w wypadku kobiety-morderczyni, Balladyny. Bohaterka utworu Juliusza Słowackiego zabija swoją siostrę Alinę, bo za wszelką cenę chce zostać żoną księcia Kirkora, a Alina stoi jej na drodze. Pierwsza zbrodnia pociąga następne – trzeba usunąć ludzi, którzy mogliby wydać Balladynę. Ważnym motywem działania morderczyni jest również żądza władzy – Balladyna chce zostać samodzielną królową, w tym celu każe zabić swojego męża, Kirkora, oraz truje Kostryna, który pomagał jej we wcześniejszych zbrodniach.

Motyw żądzy zdobycia władzy kieruje innym zbrodniarzem świetnie znanym z literatury – Makbetem. Ten szkocki książę wysłuchuje przepowiedni wiedźm, zgodnie z którą w przyszłości ma zostać królem. Makbet, idąc za podszeptami swojej żony, morduje prawowitego władcę, Dunkana. Chore ambicje podsyca w Makbecie jego żona, Lady Makbet. W ich związku książę jest postacią słabszą, to za sprawą namów żony decyduje się na pierwszą zbrodnię. By utrzymać władzę, para musi popełniać kolejne morderstwa. Giną ich najbliżsi przyjaciele. Nie wytrzymując obciążenia spowodowanego zbrodniami, Lady Makbet popada w obłęd, zaś osamotniony władca ginie w bitwie z wojskami przeciwników.