Jan Chryzostom Pasek - biografia, życiorys

Jednym z najpopularniejszych pisarzy polskich epoki baroku jest Jan Chryzostom Pasek. Najbardziej znane są jego „Pamiętniki”, stanowiące niezwykle ciekawy obraz obyczajów, kultury i sposobów życia w XVII-wiecznej Polsce.

Pamiętnikarstwo było bardzo popularne w dobie baroku. Każdy chciał przekazać potomnym istotne dla niego prawdy życiowe oraz podzielić się spostrzeżeniami mogącymi stanowić wskazówkę dla przyszłych pokoleń. Duże znaczenie miała także chęć utrwalenia swojej osoby w pamięci potomnych; i to w jak najlepszym świetle. Z tego względu pamiętnikarze naginali niektóre fakty lub przedstawiali siebie w sposób korzystniejszy niż wypadało. Nie można więc traktować zapisanych tam informacji jako źródła wiarygodnych danych historycznych pamiętając, iż twórcy barokowi lubili upiększać swoje życiorysy.

Wart podkreślenia jest także fakt, iż Pasek żył w okresie największego rozkwitu ideologii, ale także kultury, sarmackiej na ziemiach polskich. Również ta kwestia rzuca światło na dzieło pisarza, gdyż wiadomo, że mit Sarmaty zakładał posiadanie określonych cech charakteru. Mężczyzna powinien być waleczny, odważny, cechujący się gościnnością oraz ułańską fantazją. Właśnie taki wizerunek siebie kreuje Jan Chryzostom w swoich „Pamiętnikach”.

Pisarz urodził się w 1636 roku, niedaleko Rawy Mazowieckiej, gdzie pobierał nauki jako młodzieniec. Był niespokojną duszą i lubił, gdy wokół dużo się działo. To dlatego porzucił spokojne życie ziemiańskie i wstąpił w szeregi wojsk hetmana Stefana Czarnieckiego, u którego służył przez ponad dziesięć lat. Przeżył wiele przygód, które opisał w „Pamiętnikach”. Wiadomo, że wielokrotnie się procesował, został nawet skazany na wygnanie oraz infamię, a więc utratę honoru, co dyskwalifikowało go jako kandydata na jakiekolwiek funkcje publiczne oraz urzędowe, a także powodowało utratę zaufania w oczach ludzi. Po burzliwym okresie bijatyk i niebezpiecznych przygód wojennych Pasek powrócił do statecznego życia ziemiańskiego. Choć takie życie – jak pisze w „Pamiętnikach” – jest o wiele bardziej spokojne i uregulowane, to jednak brakuje mu w nim nutki adrenaliny i ryzyka, które tak sobie upodobał w okresie młodości.

Jan Chryzostom Pasek zmarł w 1701 roku w Niedzieliskach.

„Pamiętniki” Jana Chryzostoma stanowią niezwykle cenny zabytek literacki epoki baroku. Były spisywane w ostatnich latach życia autora, który prowadził wtedy spokojny żywot ziemiański. Przedstawione są tam zarówno wydarzenia obejmujące lata służby wojskowej Paska, jak i te późniejsze, w których prowadził osiadły tryb życia. Nie jest to dzieło jednolite. Pisarz zawarł w nim takie gatunki literackie jak: wiersze, mowy, listy czy fragmenty popularnych piosenek. Język jest świadectwem ówcześnie stosowanego słownictwa oraz mody językowej na wplatanie obcych słów do tworzonych zdań. Tak zwane makaronizmy były bardzo popularne w literaturze baroku i Pasek chętnie korzystał z tej maniery językowej, posługując się najczęściej wtrętami łacińskimi.

Forma gawędy sprawia, że czytelnik odnosi wrażenie, iż historie są mu rzeczywiście opowiadane, twarzą w twarz. Wrażenie to podkreśla wiele kolokwializmów oraz wyrażeń potocznych zawartych w tekście, a także liczne dygresje odrywające uwagę odbiorcy od głównego wątku i przenoszące go z jednego miejsca w inne, często nie mające wiele wspólnego z poprzednim.

Nie są jednak „Pamiętniki” wyłącznie luźnym zapisem wspomnień. Widoczne są wpływy reguł oratorskich wykładanych w szkołach jezuickich. Pasek świadomie buduje swoje opowieści w odpowiednich miejscach zwracając się do czytelnika, sugerując mu rozważenie pewnych kwestii czy zastanowienie się nad danym problemem. Ujmuje także plastyka opisów, zwłaszcza tych dotyczących bitew, a także humor, który przedstawia autora jako osobę inteligentną, żywiołową, potrafiącą dostrzegać komizm czasem absurdalnych sytuacji.

Są „Pamiętniki” także doskonałym przykładem nakreślenia portretu szlachcica-Sarmaty oraz sytuacji społeczno-politycznej w XVII-wiecznej Polsce.