Stendhal - biografia, życiorys

Mało kto wie, że za pseudonimem Stendhal, krył się człowiek o nazwisku Marie-Henry Beyle i że w jego młodości nic nie wskazywało na późniejszą znakomitą karierę literacką; jako dziecko fascynował się on przedmiotami matematycznymi. Jednak historia pokazała, że lubi mieszać ludziom szyki. Z matematyka i wojskowego wyrósł jeden z najwybitniejszych francuskich pisarzy doby realizmu.

Generalnie rzecz biorąc, to właśnie Stendhal obok Honoriusza Balzaka był prekursorem realizmu w literaturze. Kierunek ten zakładał, że pisarz powinien dokładnie poznać opisywane przez siebie w powieściach środowisko. W tym celu zobowiązany był odwiedzać miejsca, których opis miał zawrzeć w swojej książce, przeprowadzać badania środowiskowe, łącznie z rozmowami z ludźmi i empirycznym doświadczaniem interesujących elementów rzeczywistości. Książka powinna więc jak najwierniej przedstawiać stan faktycznie istniejący. Kolejną ważną dla realistów rzeczą było spojrzenie generalizujące, uogólniające. Zajmować się oni mieli szerokimi problemami społecznymi i kwestiami dotyczącymi jak największej ilości ludzi. Pojedyncze przypadki skomplikowanych i niespotykanych problemów nie interesowały tych pisarzy.

Realista chce pisać o społeczeństwie dla społeczeństwa. Z tego względu powinien wybierać takie kwestie i opisywać je w taki sposób, żeby były zrozumiałe i czytelne. Kolejną kwestią jest konieczność żmudnej, drobiazgowej pracy nad powstawaniem książki. Realiści odrzucali romantyczne koncepcje szału poetyckiego i natchnienia pozwalającego w bardzo krótkim czasie stworzyć arcydzieło. Pisarz, niczym rzemieślnik, powinien sukcesywnie i systematycznie konstruować swoje dzieło. Oprócz Stendhala i Balzaca często wymienia się w tym miejscu Gustava Flauberta i Guy'a de Maupassanta.

Stendhal urodził się w 1783 roku, zmarł natomiast w zapomnieniu w 1842. Wcześnie osierociła go matka, dlatego razem z rodzeństwem był wychowywany przez ojca, a wskutek jego nieodpowiedzialności – przez dziadka. Chłopiec pilnie się uczył i dzięki sporym zdolnościom matematycznym wyjechał na studia do Paryża. Przerwał je jednak i rozpoczął pracę w Ministerstwie Wojny, a później wstąpił w szeregi armii napoleońskiej stacjonującej we Włoszech. Przystanek ten był bardzo ważny dla rozwoju twórczości młodzieńca, gdyż to Italia rozbudziła w nim skłonności humanistyczne oraz zamiłowanie do dzieł sztuki. Po krótkim powrocie do Paryża pisarz ponownie musiał wstąpić do armii ze względu na kłopoty finansowe. Trafił jednak z powrotem do Francji, gdzie obejmował stanowiska państwowe, by znów wyjechać do Włoch i zachwycać się tamtejszymi dziełami sztuki.

Od nazwiska pisarza utworzona została nawet jednostka chorobowa – syndrom Stendhala. Przejawiać się ona miała zawrotami głowy, szybkim oddechem i słabością w zetknięciu z dziełami sztuki. Stendhal właśnie w ten sposób opisywał swoje przeżycia  w tej kwestii. Podobno po ujrzeniu Dawida Michała Anioła z zachwytu popadł w wielką słabość oraz dostał wysokiej gorączki i musiał kilka dni przeleżeć w łóżku.

We Włoszech Stendhal przeżył kilka mniej lub bardziej szczęśliwych miłostek i wydał parę książek, np. „Rzym, Neapol i Francja”,  „Historia malarstwa we Włoszech”. Te dwie nie spotkały się z większym zainteresowaniem, jednak kolejna – „O Haydnie” – wywołała niemałą burzę, gdyż Stendhal posądzony został o plagiat. Po wielu perypetiach Stendhal podejmuje prace to we Francji, to w Austrii i to w tych krajach pisze swoje najsłynniejsze książki. Pierwsza to „Czerwone i czarne” z 1830 roku, druga – „Pustelnia parmeńska” z 1839 r.

Pierwsza z powieści opowiada o biednym chłopcu – Julianie Sorel – który jest „czarną owcą” w swojej rodzinie drwali, gdyż interesuje go sztuka i literatura. Nie może jednak rozwijać swoich zainteresowań, gdyż rodzina się temu sprzeciwia. Postanawia więc wstąpić do seminarium duchownego, co wydaje mu się jedynym wyjściem z trudnej sytuacji. Zanim rzeczywiście wstępi do seminarium, uwodzi mężatkę – żonę swojego chlebodawcy, u którego pracuje jako nauczyciel. Po pobycie w seminarium zostaje sekretarzem markiza, gdzie poznaje swoja ukochaną Matyldę, która wkrótce zachodzi w ciążę. Z pewnymi oporami markiz zgadza się na ślub młodych, lecz kiedy dowiaduje się, że to nie pierwszy romans Juliana, odmawia zgody na ślub. Historia kończy się tragicznie – ścięciem chłopaka.

Mówi się, że tytuł utworu wskazuje na dwa główne wątki w powieści: mundur żołnierski, który w tym okresie we Francji miał kolor czerwony i sutannę, która tradycyjnie jest czarna. Znana jest także interpretacja dotycząca głównego bohatera i jego typowych przymiotów, którymi były miłość (czerwone) oraz wyrachowanie (czarne). Stendhal próbował przedstawić panoramę społeczeństwa francuskiego w okresie napoleońskim. To owej książki dotyczy słynne zdanie mówiące, iż powieść ma być „zwierciadłem przechadzającym się po gościńcu”, a więc ukazywać przymioty ludności żyjącej w tej epoce. „Czerwone i czarne” ma wymowę pesymistyczną, opowiada o ograniczeniach, złośliwości, obłudzie i niesprawiedliwości ludzi.

Inną znaną powieścią Stendhala jest „Pustelnia parmeńska” rozwijająca w pewnym sensie wątki znane z „Czerwonego i czarnego”. Bohater – Fabrycy – podobny jest do Juliana Sorela i zarazem do samego Stendhala, który umieszczał w swych powieściach wątki autobiograficzne. Także wstępuje do armii Napoleona. Również pojawia się tu wątek kariery duchownej oraz wielu romansów i skandali oraz morderstwa. I tutaj zakończenie jest tragiczne. „Pustelnia parmeńska” też podejmowała wątki związane z polityką i strukturą społeczną. Tym razem książka stanowiła atak na władzę absolutną. Często uważa się powieść za najlepszą w dorobku artysty ze względu na mistrzowsko budowane portrety psychologiczne bohaterów, konsekwencję i jasność stylu.

Na koniec trzeba wspomnieć o tzw. „beylizmie” (nazwa wzięła się od prawdziwego nazwiska Stendhala). Oznacza on taką postawę bohaterów, która zbliża się do zachowania głównych postaci z powieści francuskiego pisarza. Są to m.in.: wrażliwość, bezkompromisowość, uczuciowość, ale także niepohamowana namiętność, wyrachowanie, uprzedmiotawianie innych, egotyzm.