Fryderyk Nietzsche - dzieła, sylwetka postaci

Friedrich Wilhelm Nietzsche urodził się 15 października 1844 roku w Röcken, niedaleko Naumburga jako syn luterańskiego pastora. Z racji miejsca narodzin był Prusakiem, a do końca życia mówił i tworzył w języku niemieckim, jednak w 1869 roku, jako 25-letni młodzieniec, oficjalnie zrzekł się obywatelstwa pruskiego, nie zabiegając o zastąpienie go żadnym innym. Stąd też z własnego wyboru stał się tzw. „człowiekiem bez ojczyzny”, a więc w pewnym sensie – pierwszym prawdziwym Europejczykiem.

W 1850 roku, kilka miesięcy po śmierci ojca, Friedrich przeniósł się wraz z matką, siostrą i babką do Naumburga, gdzie rozpoczął edukację w miejscowej szkole, kontynuując ją później w gimnazjum przykatedralnym. W 1864 roku rozpoczął studia na uniwersytecie w Bonn, gdzie uczęszczał na wykłady z filologii klasycznej, teologii i historii sztuki, zaś po roku przeniósł się do Lipska. Tutaj powstały jego pierwsze utwory krytycznoliterackie, opublikowane w dużej mierze dzięki zabiegom jednego z profesorów, Fryderyka Ritschla, który już w dwa lata później otworzył młodemu filologowi klasycznemu drogę do błyskotliwej kariery, popierając jego kandydaturę na stanowisko profesora nadzwyczajnego na uniwersytecie w Bazylei.

Początkowo wykłady Nietzschego cieszyły się ogromnym powodzeniem, jednak zainteresowanie jego dokonaniami filologicznymi znacznie osłabło po publikacji w 1872 roku pierwszego traktatu o charakterze filozoficznym pt.: „Narodziny tragedii, czyli hellenizm i pesymizm”, w którym młody myśliciel po raz pierwszy sformułował jedną z kluczowych dla swojego systemu koncepcji, zakładającą podział ludzkich działań i zachowań na te przynależne do sfery wartości apollińskich i te, które nazwał dionizyjskimi. Jedną z niewielu osobistości świata kultury odnoszącą się pozytywnie do sformułowanych tutaj założeń był Ryszard Wagner, którego utwory muzyczne Nietzsche doskonale znał i wysoko cenił na długo przed osobistym spotkaniem z kompozytorem w 1868 roku w Lipsku.

Od tamtego czasu datuje się ich długoletnia przyjaźń, szczególnie intensywna od czasu publikacji „Narodzin tragedii”. Jako częsty gość w domu Wagnera Nietzsche miał okazję wnikliwie obserwować motywacje i działania wybitnej jednostki twórczej, co doprowadziło filozofa do wniosków, iż nawet najszlachetniejsze i najbardziej wzniosłe czyny człowieka wypływają częstokroć z niskich pobudek. Na przełomie 1876/1877 roku Nietzsche zaczął formułować swoje obserwacje i wnioski w dziele wydanym później pod tytułem „Ludzkie, Arcyludzkie”. W tym czasie doszło również do ostatecznego zerwania przyjaźni z Wagnerem, którego antysemityzm i nacjonalizm z roku na rok nasilały się coraz bardziej.

Nieco wcześniej Nietzsche zabrał również głos w dyskusji na temat wyższości kultury niemieckiej nad francuską, jaka rozgorzała po zwycięstwie Niemiec nad Francją w 1870 roku i utworzeniu Cesarstwa Niemieckiego. W pisanych w latach 1873-1874 „Niewczesnych rozważaniach” Nietzsche prorokował upadek wartości, kultury i sztuki świata zachodniego, którego efektem miało stać się przejęcie władzy nad światem przez klasę tzw. „wykształconych filistrów” – wytworów masowej kultury, dla których kategorie piękna ulegają ciężarowi utylitaryzmu.

W 1879 roku, w wyniku nasilających się objawów choroby układu nerwowego, Nietzsche był zmuszony do zrezygnowania z profesury, oddając się od tej pory całkowicie pracy pisarskiej, która zaowocowała  takimi dziełami jak: „Wędrowiec i jego cień”, „Jutrzenka” czy „Wiedza radosna”. Ograniczenia fizyczne, jakie narzuciła mu choroba, wymogły na twórcy nadanie dziełom nowatorskiej jak na owe czasy, ascetycznej i niemal aforystycznej, formy. W takiej stylistyce zostało również utrzymane najważniejsze i po dziś dzień najbardziej kojarzone z nazwiskiem tego filozofa dzieło – „Tako rzecze Zaratustra” – opublikowane po raz pierwszy w Szwajcarii w 1883 roku. De facto ów tom stanowi jedynie kompilację i uzupełnienie wcześniejszych dzieł, wykładających już koncepcje Nietzschego w kwestii upadku i „przewartościowania wszystkich wartości”, swoistej śmierci Boga na skutek moralnego przewrotu dokonującego się we współczesnych społeczeństwach, wizji tzw. „wiecznego powrotu” czy idei nadczłowieka. Te koncepcje odnalazły także kontynuację w kolejnych, wydawanych do początku lat 90. XIX w. dziełach: „Poza dobrem i złem”, „Z genealogii moralności”, „Zmierzch bożków”, „Antychryst”, zaś ich swoistym podsumowaniem stała się autobiograficzna opowieść pt.: „Ecce homo”.

Na przełomie 1888/89 roku postępująca choroba doprowadziła do poważnych zaburzeń psychicznych, w wyniku których na początku 1889 roku Nietzsche został przewieziony do kliniki psychiatrycznej w Bazylei. W późniejszym czasie matka sprowadziła filozofa do rodzinnego domu w Naumburgu, zaś ostatnie trzy lata życia spędził on w wynajętym przez siostrę domu w Weimarze. Tutaj zmarł 25 sierpnia 1900 roku, jego ciało przewieziono jednak do Röcken, gdzie spoczęło w rodzinnym grobowcu.