Zbigniew Herbert - charakterystyka twórczości

Zbigniew Herbert (1924-1998) - wybitny polski poeta, eseista i dramaturg, autor m.in. słynnego zbioru poezji „Pan Cogito”. Urodzony we Lwowie, w czasie II wojny światowej był żołnierzem AK. Po wojnie zajął się studiami (studiował ekonomię) i kilkakrotnie przeprowadzał się do wielu miast w Polsce. Jego debiut poetycki przypada na roku 1951. Pisywał do wielu czasopism, publikował w nich także swoją poezję, lecz nie gwarantowało mu to stabilności finansowej. Dopiero po publikacji tomiku „Struna światła” sytuacja ta poprawiła się. W 1958 roku Herbert rozpoczął swoje podróże za granicę (Francja, Anglia, Włochy), które wywarły nań bardzo silny wpływ i zaowocowały napisaniem zbioru esejów pt. „Barbarzyńca w ogrodzie”.

Do końca życia wiele podróżował; podróże te zawsze znajdowały odbicie w jego twórczości, czy to poetyckiej, czy eseistycznej. Pod koniec życia wrócił do Warszawy, gdzie zmarł w roku 1998.

Twórczość poetycka Herberta stanowi w pewnym sensie odrębny rozdział w historii poezji polskiej. Był niejako poetą tradycji antycznej - często nawiązywał do niej w swych utworach (bezpośrednio, imiennie jak w „Nefretiti” czy „Nike, która się waha”, bądź też na zasadzie luźnych skojarzeń).

Nierzadko korzystał z motywów mitologicznych (wiersze wspomniane wyżej), próbując na ich podstawie dotrzeć do źródła poszczególnych zachowań społecznych, poszukując pewnej prawidłowości w dziejach świata. Stąd pozbawiona jest poezja Herberta wymiaru przeszłości idealnej - przedstawieni w jego poezji herosi mają przede wszystkim cechy ludzkie, ludzkie słabości i wady. Poeta często reinterpretuje historie mitologiczne („Apollo i Marsjasz”), nadając im zupełnie nowy, świeży wymiar. Jego język poetycki jest kunsztowny, lecz zarazem prosty, zapewniając łatwość przekazu i udowadniając prawdziwość tezy, iż do wielkich spraw nie potrzeba wielkich słów.

Osobne miejsce w twórczości poetyckiej Herberta zajmuje cykl wierszy o Panu Cogito - wymyślonej przez poetę figury, służącej do refleksji nad rzeczywistością. Pan Cogito to Pan Myślę (jego imię pochodzi od słynnego kartezjańskiego cogito, ergo sum - „myślę, więc jestem”) - jego postać posiada wiele rzeczywistych cech autora, a zarazem pozwala na rozważanie zagadnień filozoficznych z bardziej obiektywnej, chłodnej perspektywy.

Jak w innych przejawach swej twórczości poetyckiej, tak i w cyklu „Pan Cogito” operuje Herbert przystępnym językiem, nierzadko buduje dość trywialne z pozoru obrazy („O dwu nogach Pana Cogito”), które pomimo swojej pozornej prostoty są katalizatorem filozoficznych medytacji.

Herbert - eseista także nie odchodzi od charakterystycznego dla niego umiłowania antycznego dorobku kulturowego i sztuki. „Barbarzyńca w ogrodzie” to fenomenalnie napisany zbiór przemyśleń autora na temat kultury śródziemnomorskiej i jej dziedzictwa. Herbert zajmuje się w tej publikacji zagadnieniami takimi, jak np. kultura prehistoryczna („Lascaux”) czy też freskom Włocha Pierro della Fransesco („Pierro della Fransesco”), traktując ich znaczenie artystyczne i kulturowe jako równorzędne.

Tom „Martwa natura z wędzidłem” porusza tematykę sztuki holenderskiej i flamandzkiej z okresu „małych mistrzów” (wiek XVII). Herbert jakże znacząco zapożycza tytuł dla tomu z twórczości jednego z tych znakomitych, nieznanych ogółowi malarzy - Torrentiusa.

Zbiór „Labirynt nad morzem” również zajmuje się problemami kultury i cywilizacji; poświęcony jest w przeważającej części zdobyczom cywilizacji antycznej Grecji.

Działalność dramatopisarska Herberta jest bodaj najmniej znana i z pewnością najmniej liczna spośród jego dorobku. Część z dramatów zajmuje się tematyką kultury antycznej („Rekonstrukcja poety”, „Jaskinia filozofów”), poruszając tę tematykę jako okazję do rozważań filozoficznych i etycznych (motyw Sokratesa, który mając możliwość ucieczki z więzienia honorowo wybiera samobójstwo).

Pozostałe dramaty Herberta poruszają tematykę współczesną, w mistrzowski sposób demaskując ludzkie przywary i niedoskonałości („Drugi pokój”).

Utwory dramatyczne autora pisane były przede wszystkim z myślą o słuchowiskach radiowych.