Adam Mickiewicz „Grażyna” - charakterystyka Grażyny

Postacie kobiece w polskiej literaturze romantycznej nie pojawiają się na pierwszym planie. Grażyna z powieści poetyckiej Mickiewicza jest tu wyjątkiem. Jej postawa, pełna heroicznego poświęcenia i podjęcie walki skazanej na klęskę, jest charakterystyczna dla bohaterów tej epoki. Jednak po raz pierwszy cechy bohatera romantycznego zostały wpisane w charakterystykę kobiecej postaci.

Tytułowa bohaterka jest prawdziwą damą, dziedziczką Lidy, księżniczką poślubioną dzielnemu rycerzowi. Autor opisuje ją jako kobietę wyjątkowej urody, już samo jej imię, wymyślone na potrzeby utworu oznacza „piękną księżną”: „A chociaż wiekiem od młodej jutrzenki / Pod lat niewieścich schodziła południe, / Oboje: dziewki i matrony wdzięki / Na jednym licu zespoliła cudnie. / Powagą zdziwi, a świeżością znęca - / Zda się, że lato oglądasz przy wiośnie, / Że kwiat młodego nie stracił rumieńca, / A razem owoc wnet pełni dorośnie. / Nie tylko licem nikt jej nie mógł sprostać: / Ona się jedna w dworze całym szczyci, / Że bohaterską Litawora postać / Wzrostem wysmukłej dorówna kibici”.

Kobiece kształty kryją męskiego ducha. Grażyna nie ma zamiłowania do typowo kobiecych zajęć, nie lubi szycia ani tkania, znacznie chętniej spędza czas u boku męża na polowaniach. Doskonale jeździ konno, jest sprawna fizycznie i pełna energii. Księżniczka jest wspaniałą żoną, wspierającą męża w jego obowiązkach względem poddanych: „Nie tylko łoże i serce podziela, / Lecz myśli jego i władzę nad ludem. / Wojny i sądy i tajne układy / Częstokroć od jej zależały rady”. Grażyna rozumie Litawora, stara się pomóc mu w rozterkach. Mąż docenia jej mądrość i choć jest człowiekiem stanowczym i władczym, często ulega woli żony, ponieważ ją szanuje i kocha.

Mimo tak dużego wpływu na męża, Grażyna pozostaje osobą bardzo skromną. Nie obnosi się z tą władzą: „Bo księżna, wyższa nad żon prostych rzędy, / Które, zbyt rade, że panują doma, / Chciałyby z tym się popisować wszędy, - / Owszem, cudzemu pilnie kryła oku, / Z jaką potęgą w sercu męża władnie; / Nawet baczniejsi i bliżsi jej boku / Na prędko mogli zbadać i nie snadnie”. Także w rozmowie z Rymwidem zachowuje spokój i skromnie przyznaje, że z mężem porozmawia, ale to on podejmie decyzję. Przed nikim nie wyjawia też swego planu. Decyduje się na postąpienie wbrew woli męża, ale pragnie, by do końca pozostało to tajemnicą.

Dominującą cechą okazuje się u Grażyny poczucie honoru i powinności wobec ojczyzny. Sama podjęła decyzję o odprawieniu krzyżackiego poselstwa, dlatego sama zamierza ponieść jego konsekwencje. Kiedy dowiaduje się o planowanym ataku, szybko obmyśla plan jego odparcia. Plan męża o przymierzu z Krzyżakami przeciwko Witoldowi jest dla niej nie do przyjęcia. Dlatego postanawia poprowadzić swoje wojska w zbroi Litawora. Ta decyzja świadczy o jej odwadze. Księżniczka, choć nigdy nie walczyła zbrojnie, postanawia ruszyć do ataku na czele wojska. Jej podstęp się udaje, podobna do męża z postury jest na tyle silna, by dźwigać ciężar jego zbroi. Nikt nie dostrzega różnicy dopóki nie dochodzi do starcia. To Rymwid, widząc, że jego pan nie zamierza przemówić do rycerzy, formuje szyki i faktycznie dowodzi wojskiem. Początkowo krzyżacy unikają starcia z osławionym Litawoerm, ale, widząc jego słabość, nacierają ze zdwojoną siłą. Litwini z niedowierzaniem patrzą na niepowodzenia swego dowódcy: „Lecz któryż z bogów siłę w nim osłabił? / Cóż stąd, że zbiegłych natarczywie goni? / Cóż stąd, że bije? - Nikogo nie zabił! / Bezwładna szabla po pancerzach dzwoni, / Albo się zwija, odbita żelazem, / Albo uchybia, albo idzie płazem”.

Grażyna decydując się ruszyć do boju w męskiej zbroi, musiała wiedzieć, że skazuje się na śmierć. Nigdy nie walczyła mieczem, nie potrafiła odpierać ataków tarczą. Miała nadzieję, że sama jej obecność w tym przebraniu wystarczy, by jej rycerze dzielnie walczyli i odnieśli zwycięstwo. Księżniczka działa wbrew woli swego męża, by ocalić jego honor. Nie mogąc wpłynąć na jego decyzję, woli się poświęcić, niż pozwolić mu na dopuszczenie się zdrady. Jej straceńcza walka jest wręcz symbolicznym poświeceniem się jednostki dla dobra całego narodu. Grażyna umiera jak prawdziwy rycerz, także jej pogrzeb jest rycerski.