Józef Baka „Uwagach śmierci niechybnej” - Motyw śmierci w „Uwagach śmierci niechybnej”. Opracowanie

Józef Baka przez niektórych zaliczany jest do poetów metafizycznych, co znaczy, iż tematyka śmierci nie była mu obca. Wręcz przeciwnie, motywy wanitatywne stanowiły sporą część jego dorobku artystycznego, co widoczne jest także w cyklu wierszy pt.: „Uwagi śmierci niechybnej”. Już na samym początku, w wierszu „Do czytelnika”, w postaci danse macabre, przedstawiony jest obraz śmierci zapraszającej do tańca wszystkich, bez względu na pochodzenie, majątek i sławę.

W „Starym uwaga” obserwujemy mężczyznę w podeszłym wieku, na którego majątek czekają liczni spadkobiercy, z kolei w „Młodym uwaga” znajdujemy ostrzeżenie podmiotu lirycznego przed zbytnią lekkomyślnością w zażywaniu życia. Młodzi upojeni swoim wiekiem często zapominają o tym, co ich czeka. Sądzą, że zawsze znajdą czas na poprawę. Jednak śmierć przychodzi niespodziewanie i nie zawsze oferuje możliwość przygotowania się do jej nadejścia.

W wierszu „Uwaga damom”, podmiot liryczny napomina kobiety, które lubują się w strojach, błyskotkach i różach, że wszystkie te rzeczy stanowią marność i żadna z nich nie trafi z damą do grobu. Ksiądz Józef Baka dość ostro i dobitnie wyraża swój pogląd: „Śmierć niemodna, kiedy głodna,/ Na ząb bierze w cudnej cerze/ Z rumieńcem i wieńcem/ Panienki w trunieńki.”

Kolejny utwór pt.: „Rycerzom uwaga” zawiera zbieżny z wcześniejszymi pogląd. Śmierć jest nieunikniona i żadne starania ludzkie, nawet bardzo przemyślne nie będą w stanie jej powstrzymać. Rycerz, który zaopatrzy się w mocną zbroję, będzie znakomicie wyszkolony i przygotowany do walki zginie, jeśli tylko taka będzie wola Boska.

Także wiersz „Cudzoziemcom” powtarza motyw pojawiający się w utworze otwierającym zbiór. Wyszczególnia on rozmaite narody, stany i pozycje konkludując, iż bez wyjątku, wszyscy oni znajdą się pod wpływem niszczącej śmierci.

Jednak ks. Baka nie zatrzymuje się na punkcie umierania człowieka. W „Nędznym tu kmieciom” daje pocieszenie najniższemu stanowi mówiąc, iż ich ciężka praca na roli nie zostanie zapomniana przez Stwórcę, który docenia krew, pot i łzy. Wysiłek rolników będzie wzięty pod uwagę w ostatecznym rozrachunku i przyczynić się może jako cnota do łaski życia wiecznego.

Także w „Suplice wszystkich stanów”, podmiot liryczny punkt ciężkości kładzie na elemencie życia po śmierci, zamiast na samym motywie umierania. Zwraca się z gorąca prośbą do Jezusa i Maryi o miłosierdzie. Woła: „Zlituj się, by nas niebo nie ominęło”.

„Uwaga prawdy z rozrywką” daje celne spostrzeżenia dotyczące zachowania ludzi, do których zbliża się niebezpieczeństwo zgonu: „Śmierć babula jak cebula/ łzy wyciska, gdy przyciska”. Człowiekowi łatwiej jest o pokutę, kiedy czuje zbliżające się widmo śmierci. Sam wiersz nakłania właśnie do takiego działania: powinniśmy się skruszyć, zanim będzie na to za późno. Człowiek, dotąd pewny siebie i za nic mający zagrożenia życia doczesnego, pod groźbą utraty życia przemienia się w potulne, przerażone zwierzątko: „Śmierć matula usta stula,/ W gardle kością stawa, ością.”

„Uwaga nikczemności świata” także operuje motywem wanitatywnym. Podmiot liryczny w formie piosenki z refrenem wylicza elementy życia doczesnego, które zostaną pochłonięte przez śmierć.

Topos przemijania jest w poezji Baki bardzo widoczny. Realistyczne, a niekiedy i drastyczne obrazy miały za zadanie przemówić do czytelnika lub słuchacza i sprowadzić go z drogi grzechu na drogę moralności.