„Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” - opis Śmierci, charakterystyka

W średniowiecznym dziele dydaktycznym to właśnie Śmierć została scharakteryzowana dokładniej niż rozmawiający z nią Mistrz Polikarp. Czytelnik poznaje dokładnie zarówno jej wygląd, jak i zachowanie.

Powierzchowność Śmierci, która jest tu personifikacją, odbiega nieco od charakterystycznych jej przedstawień w średniowieczu, kiedy to zwykle ukazywano ją jako nagi szkielet. W dialogu postać Śmierci opisana została jako rozkładające się, żółtawe zwłoki kobiece, nagie i przepasane jedynie chustą. Jest chuda, łysa, resztki skóry, które na niej pozostały mają kolor biały, a na twarzy pozbawionej nosa i warg żółty. Skrawki policzków przykryte są kroplami krwi. 

Najczęstszym epitetem jaki pojawia się w określeniu tej postaci jest przymiotnik „szkaradna”. Bo takie też miało być, to wyobrażenie śmierci ukazane dla przestrogi. Dominującym odczuciem, które towarzyszyć powinno w odbiorze tekstu, powinna być więc odraza, wstręt, zniesmaczenie. Z okropnością wyglądu Śmierci łączy się to, iż jest również przerażająca. Wydobycie z tej postaci ładunku grozy polegało więc nie tylko na ukazaniu jej odpychającego wyglądu, ale i jej atrybutów, które uświadamiają rzeczy ostateczne oraz otoczenie w jakim się znajduje. Tymi atrybutami są kosa i puszka chorób. Pierwsza z nich ma przypominać o nieuchronności pożegnania się z tym światem i odejście do kolejnego, a czy niebiańskiego, czy piekielnego, to decyduje człowiek wyborem drogi życia. Śmierć otoczona jest z czterech stron przez niebo, piekło, czyściec, otchłań i otwarte groby całego świata.

Oblicza Śmierci w utworze są różne. Jest ona zarówno niebezpieczną władczynią, jak i mistrzem, który posiada nieprzebrana mądrość. W pewnym sensie jawi się też jako kaznodzieja, który tłumaczy człowiekowi kwestie o charakterze teologicznym, moralnym, które okrasza egzemplami, czyli odpowiednimi przykładami ilustrującymi wyłożone tezy. Jest też Śmierć katem, ale odbierającym śmierć na nierównych prawach. Występni przeciw Bogu i zasadom moralnym grzesznicy odchodzą za jej sprawą, za pomocą bardzo wymyślnych sposobów, w mękach, torturach i katuszach. 

Rozmówczyni Polikarpa, jak się okazuje, jest panią całego świata ludzkiego i sędzią osądzającym odchodzących z ziemskiego padołu, ale i mistrzem w szkole, w której uczniami są wszyscy ludzie. Rządzi i naucza – to dwa wielkie zadania, które wykonuje. Jest bezwzględna, skuteczna i sprawiedliwa w swym działaniu