Michał Anioł „Wygnanie z raju” - opis fresku, interpretacja

„Wygnanie z Raju” stanowi jedną z dwóch najbardziej rozpoznawalnych na świecie scen przedstawionych na fresku, który zdobi sklepienie watykańskiej Kaplicy Sykstyńskiej. Autorem dzieła jest Michał Anioł Buonarotti. Zostało mu ono zlecone przez papieża Juliusza II, który w ten sposób pojednał się z artystą obrażonym przez głowę Kościoła rezygnacją z wcześniejszego zamówienia. Malarz rozpoczął zdobienie sklepienia Kaplicy w maju 1508 , zaś ostatnie rusztowania zniknęły z tej części kościoła pod koniec października 1512 roku. „Wygnanie z Raju” zostało ukończone już w 1509 roku, było więc jednym z pierwszych gotowych elementów dzieła.
 
Całe malowidło prezentuje się następująco: ściany boczne kaplicy zdobią freski przedstawiające najważniejsze historie ewangeliczne – 6 scen ze Starego Testamentu po lewej stronie oraz 6 scen z Nowego Testamentu po prawej. U dołu wieńczy je pas imitujący zasłony z tkaniny. Najbardziej widoczna i reprezentatywna ściana Kaplicy, znajdująca się dokładnie na wprost głównego wejścia ,została przyozdobiona monumentalnym freskiem, przedstawiającym „Sąd Ostateczny”.

Sklepienie świątyni zajmują natomiast starotestamentowe, kluczowe dla dziejów ludzkości, sceny – stworzenie świata i pierwszych ludzi, potop oraz interesujące nas „Wygnanie z Raju”.

Posiada ono konstrukcję dwudzielną, prezentując jednocześnie dwa momenty: zerwanie owocu z drzewa poznania dobra i zła oraz odejście pierwszych ludzi z raju pod karzącym okiem i gestem anioła. Osią centralną dla konstrukcji jest rzeczone drzewo wiedzy oplatane od spodu ku górze przez węża, który u szczytu zyskuje kobiecą sylwetkę i pod taką postacią kusi Ewę, by skosztowała zakazanego owocu.

Odmiennie od tradycyjnych wyobrażeń tej sceny, siłą sprawczą grzechu pierworodnego zdaje się być nie kobieta, ale towarzyszący jej mężczyzna. To Adam sięga samodzielnie po zakazane owoce, zaś Ewa jedynie wyciąga dłoń w stronę podawanego jej przez kusicielkę podarku. Jej twarz jest niepewna i nie nosi śladów szatańskich podszeptów, jakie miały ją pchnąć ku nieposłuszeństwu, zdaje się jedynie podporządkowywać pomysłowi swego towarzysza. Jej ciało ułożone jest w wygodnej, przystającej do wizji rajskiego szczęścia pozycji, której spokój i statyczność zakłóca jedynie wyciągnięte w górę ramię. Postaciami dynamicznymi w tej części kompozycji są Adam i kusicielka z odwłokiem węża, których ciała zostały odmalowane przy pomocy barwnika o ton ciemniejszego od tego, jaki został użyty w przypadku niemal białej, a więc symbolizującej niewinność, skóry Ewy.

Po drugiej stronie drzewa widzimy pierwszych rodziców już odchodzących z Raju. Adam broni się przed karzącym sztyletem wyciągniętym w jego stronę przez anioła, a obie sylwetki poruszają się skulone z trwogi oraz wstydu, jaki zaczął towarzyszyć im po zerwaniu owocu z drzewa wiedzy i związanym z tym nowym odczuwaniem swojej nagości. Twarze pierwszych ludzi wyrażają nie tylko trwogę i cierpienie spowodowane wygnaniem ze stanu pierwotnej szczęśliwości, uwagę zwraca także ich brzydota nieprzystająca do urody postaci, jakimi Adam i Ewa byli przed popełnieniem grzechu pierworodnego. Uderzająca jest szczególnie metamorfoza Ewy, która z symbolu kobiecego piękna i delikatności przemienia się w szarą postać o diabelsko wykrzywionej twarzy.

Zmianie ulega także krajobraz otaczający bohaterów – wypełniona rozmaitymi elementami przyrody przestrzeń Raju zostaje zastąpiona przez pustą równinę, którą pierwsi rodzice będą musieli odtąd uprawiać w trudzie i znoju.