George Byron „Giaur” - Giaur jako bohater romantyczny

Bohater romantyczny uosabiał cechy i wartości wyznawane przez swoją epokę. Literatura wykreowała go jako jednostkę szczególną, indywidualistę wyrastającego ponad przeciętność. Romantyzm zrodził się wszak z krytyki panujących stosunków społecznych, sztywnych norm arystokratycznego i mieszczańskiego życia. Hasłem epoki było „czucie i wiara”, stojące w opozycji do rozumu. Bohater romantyczny cechował się więc wrażliwością i uczuciowością, ulegał potężnym namiętnościom, najczęściej miłości do kobiety, które to uczucie najczęściej prowadziło go do konfliktu z otoczeniem. Był także bohaterem tragicznym, miotanym sprzecznościami, niezrozumianym, wyalienowanym.

Wszystkie te cechy odnajdziemy w charakterystyce tytułowej postaci „Giaura” - powieści poetyckiej angielskiego poety Georga Byrona. Giaur to osoba bardzo tajemnicza, o której wiadomo, że pochodzi z Wenecji i jest chrześcijaninem, ale autor nie zdradza nawet imienia głównego bohatera. Tajemniczość zostaje podkreślona w końcowych wersach utworu: „Umarł - nie doszedł nikt po jego zgonie, / Jak się nazywał , w jakiej świata stronie
Jego ojczyzna; ostatnie wyznania/ Mnich tylko słyszał we chwilach skonania./ Tyle zostało o Giaurze podania”. Giaur to określenie niewiernego, jakim posługiwali się Muzułmanie w stosunku do przedstawicieli innych religii. To „imię” podkreśla wyobcowanie bohatera ze świata, w jakim przyszło mu żyć: chrześcijanin wśród Turków, człowiek wrażliwy wśród prostaków, marzyciel wśród realistów. Jego pokrewną duszą, odnalezioną w tym obcym świecie, jest Leila. Kobieta jest branką Hassana, a w kulturze muzułmańskiej ten związek w zupełności oddaje ją woli Hassana. Okazując Giaurowi miłość, naraża się na śmierć.

Miłość do Leili charakteryzuje Giaura jako człowieka kierującego się w życiu uczuciem. On również zdaje sobie sprawę, na co naraża kochankę, a jednak w żaden sposób nie potrafi się wyrzec uczucia, które nim zawładnęło. Leila jest dla niego wszystkim, przedmiotem nieustannego uwielbienia i sensem istnienia. W czasie swej ostatniej spowiedzi mówi: „Leilo! byłaś myśli moich treścią ,/ Moją rozkoszą i moją boleścią ,/ Tyś była cnotą , ty zbrodniami memi,/ Nadzieją w niebie i wszystkim na ziemi!/ Tak piękna jak ty, nie była stworzona”. Ale związek między niewiernym a nałożnicą to złamanie podstawowych norm społecznych, obowiązujących w kulturze muzułmańskiej. Mamy więc typowy przykład, gdy moc uczucia prowadzi do skłócenia bohatera ze światem zewnętrznym. Uczucie Giaura jest odwzajemnione, Leila kocha go równie mocno i dla niego ponosi najwyższe ryzyko. Miłość jest tu przedstawiona jako niezwykła siła. Odwzajemniona, szczęśliwa uszlachetnia człowieka, uwzniośla go, ale zniszczona - może doprowadzić do zbrodni.

Giaur jest indywidualistą, działa według własnych zasad, a właściwie emocji, nie potrafi i nie chce dostosowywać się do obowiązujących norm. Ma poczucie wyższości nad ludźmi, którzy go otaczają. Jest dumny i zamknięty w sobie. To, co go wyróżnia, to przede wszystkim bogate życie wewnętrzne, wyobraźnia, wrażliwość. Pogardza ludźmi, którzy hołdują materialnym wartościom. Jednocześnie wykazuje się dużą odwagą i walecznością.

Giaur kieruje się w życiu uczuciami, nie zważając na konsekwencje. Kiedy kocha, kocha całym serem, narażając siebie i swoją ukochana na śmierć. Gdy traci Leilę, w miejsce miłości w jego sercu rodzi się równie potężna nienawiść, która popycha go do zemsty: „Kto nienawidzi, kocha się lub boi,/ Temu za piekło jedna chwila stoi./ Cóż on czuł wtenczas, gdy trapiące duszę/ Wszystkie od razu wycierpiał katusze?”. W zemście szuka ukojenia bólu. Zabija Hassana, lecz  nie odczuwa spokoju duszy, jego poczucie winy jeszcze się potęguje. Sumienie obciążone śmiercią ukochanej, musi znosić dodatkowo winę morderstwa. W tej sytuacji Giaur wycofuje się z życia, ucieka przed światem, zamykając się w klasztornych murach. Wraz ze śmiercią ukochanej umiera w nim wola życia. Jako człowiek wrażliwy rozpamiętuje nieustannie swe nieszczęście, pogrąża się w nim, nie potrafi zapomnieć.

Tragizm jest wpisany w los romantycznego bohatera, a niezgoda na panujące stosunki społeczne, łamanie obowiązujących norm muszą się skończyć nieszczęśliwie. Sytuacja tragiczna wynika właśnie z konfliktu między uczuciem, pragnieniem bohatera a światem zewnętrznym, który mu odmawia szczęścia. Giaur nie mógł wyrzec się Leili, gdyż to uczucie było silniejsze od niego, ale kochać również jej nie mógł, bo ona należała do innego, choć serce oddała Giaurowi. Bohater romantyczny kocha silniej i cierpi bardziej. Od chwili śmierci ukochanej Giaur nie zaznaje więc spokoju ducha. Nie pomaga mu zemsta, także klasztorne mury nie dają ukojenia, w chwili śmierci wyznaje: „Zbawienia nie wart jestem - i nie żądam,/ Nie raju, ale spoczynku wyglądam”.

Postać Giaura, barwna, wyrazista, dumna, cieszyła się w literaturze ogromnym powodzeniem i doczekała się wielu naśladowców. Postało nawet określenie „bohater bajroniczny”, przeciwstawiany równie wrażliwemu i uczuciowemu, ale biernemu bohaterowi werterycznemu. W polskiej literaturze odnajdziemy cechy bajroniczne między innymi w twórczości Adama Mickiewicza np. u Konrada Wallenroda czy Jacka Soplicy.