Konflikt pokoleń w wybranych utworach literackich - opracowanie

Konflikt pokoleń istniał od zawsze, przykłady różnicy zdań i światopoglądów między starymi i młodymi odnajdziemy już w Biblii i mitologii, jednak dopiero literatura współczesna potraktowała problem z większą uwagą. Młodzież zaczęto postrzegać jako odrębna grupę, już nie dzieci, ale jeszcze nie dorosłych, grupę mającą własne problemy i zadania życiowe.

Wyraźny konflikt między matką a synem przedstawiła Gabriela Zapolska w „Moralności pani Dulskiej”. Pani Dulska jest typową mieszczką, przestrzegającą konwenansów. Jej moralność jest czysto powierzchowna, dba tylko o opinię innych, a w czterech ścianach domu pozwala na wszystko. Przeciwko temu fałszowi buntuje się jej syn, Zbyszek. Ogłaszając swój zamiar poślubienia Hanki, wypowiada matce oficjalną wojnę. Pani Dulska zatrudniła ładną służącą z cichą nadzieją, że zostanie ona kochanką syna, a tym samym zatrzyma go w domu, ponieważ jego zwyczaj przesiadywania nocami w lokalach uważała za bardzo niestosowny. Cichy romans, nie wykraczający za próg domu, w żadnym razie nie budził jej obiekcji. Nie przewidziała jednak, że syn zechce złamać reguły i postanowi ożenić się z uwiedzioną dziewczyną. Zbyszek nie kieruje się miłością ani nawet szlachetnością, powoduje nim przede wszystkim przekora, chęć przeciwstawienia się matce i jej dwulicowej moralności. A jednak jego bunt okazuje się zbyt słaby, w końcu ulega namowom ciotki i odstępuje od szalonego zamiaru poślubienia Hanki.

Analizą młodzieńczego buntu jest powieść Salingera „Buszujący w zbożu”. Narratorem powieści jest nastolatek, który został wyrzucony ze szkoły, już po raz czwarty, a potem planował ucieczkę z domu. Główny bohater, Holden Caulfield pogardza światem dorosłych, widzi w nim zakłamanie, komercję, fałsz. Bardzo surowo ocenia swoich nauczycieli, kolegów, dziewczyny. Nie chce się dostosować do panujących w życiu reguł, ma trudności z odnalezieniem się w nowej szkole, mimo iż jest zdolny, nie zalicza semestru, nie układają się jego związki z dziewczynami. Nie potrafi też sprostać oczekiwaniom rodziców, którzy chcą, by rozwijał swoje zdolności. Holden podziwia dzieci, zazdrości im naiwnej wiary w świat, niewinności i prostoduszności, jedynie one są naprawdę szczere. Do dorosłych żywi jakiś uraz o to, że potrafili się przystosować do świata. Podziwia swojego brata, który pracuje jako scenarzysta, ale uważa, że jego praca na rzecz filmu jest zaprzedaniem talentu pisarskiego, także Sally ocenia bardzo surowo, uważając że jest pusta i fałszywa. Wydaje się jednak, że najbardziej gniewa go, iż odrzuca jego propozycję ucieczki. Sally pragnie normalnego życia, najpierw chce ukończyć szkołę, a potem wyjść za mąż.

Bardzo ciekawe spojrzenie na konflikt pokoleń zawarł Sławomir Mrożek w „Tangu”. Autor odwrócił tradycyjne role, tu pokolenie rodziców łamie wszelkie normy i zasady społeczne, podczas gdy ich syn staje w obronie tradycji i dawnego porządku. Stomil i Eleonora dokonali wielkiej rewolucji obyczajowej, wyznają pełną swobodę seksualną, nie uznają żadnych granic, żadnego ograniczania wolności. To dlatego w ich domu każdy może robić, co chce, babcia gra w karty z dziwnym gościem, który jest też kochankiem Eleonory. Stomil oddaje się absurdalnym eksperymentom artystycznym, a Edek swym prostackim zachowaniem wzbudza powszechny zachwyt. Przeciw tej niczym nieskrępowanej wolności buntuje się Artur, a więc przedstawiciel najmłodszego pokolenia. W tej rodzinie artystów jego studia medyczne i filozoficzne nie są najlepiej postrzegane. Ale Artur pragnie, by powróciły dawne normy, by rodzice zachowywali się statecznie i wymagali tego od niego, by babcia stała na straży tradycji i obyczajów, a nie przeklinała przy karcianym stoliku. Jest w tym buncie pewna przewrotność, ponieważ Artur czuje się ograbiony z możliwości łamania jakichkolwiek norm. Bunt i sprzeciwianie się staremu porządkowi to prawo młodych, ale on tego prawa nie ma, bo nie istnieje już żaden porządek, który można by burzyć. Niestety misja Artura kończy się klęską, jego próba przywrócenia dawnego ładu zostaje zniweczona przez jeden cios Edka. Artur ginie, a wraz z nim umiera jego idea.