Henryk Sienkiewicz „Sachem” - opracowanie, problematyka noweli

„Sachem” to nowela Henryka Sienkiewicza, którą autor napisał w 1889 r., po powrocie ze Stanów Zjednoczonych. Akcja dzieła umieszczona jest za Oceanem, a opowiada ono o indiańskiej osadzie zwanej Chiavatta. Miejsce to zostało zniszczone przez białych osadników (dokładnie – Niemców). Na zgliszczach wioski powstała miejscowość Antylopa, której mieszkańcy nie mieli świadomości, że kiedyś miejsce to zamieszkiwały rdzenne plemiona Ameryki.

Pewnego dnia do Antylopy przyjechał cyrk. Jednym z występów miał być pokaz chodzenia po linie w wykonaniu sachema (wodza) plemienia Czarnych Węży. To właśnie ten szczep zamieszkiwał kiedyś Chiavattę, dopóki nie przybyli tu Niemcy. Podczas występu Indianin zaintonował pieśń w języku narodu, który zniszczył kiedyś jego wioskę. Początkowo opowiadał o pięknych czasach i szczęśliwym życiu. Wszystko to zostało jednak przerwane przez najazd Europejczyków. Stopniowo wszystkich zaczęła ogarniać groza, ponieważ wódz zaczął opowieść o jedynym dziecku, jakie ostało się w wirze masakry. Jego celem miało być pomszczenie rodaków i uśmiercenie wielkiej liczby białych ludzi. W tym czasie występ stawał się coraz bardziej dynamiczny. W końcu Indianin zeskoczył na dół, a wszyscy byli przekonani o tym, że zaraz spali cyrkowy namiot. On jednak wybiegł na zewnątrz i wrócił po chwili z miską, prosząc o pieniądze dla ostatniego wodza Czarnych Węży. Po przedstawieniu sachem był widziany, jak jadł knedle i popijał piwo w karczmie „Pod Złotym Słońcem”.

Wydarzenia opisane przez Henryka Sienkiewicza w jego utworze miały miejsce w Ameryce w wieku XIX. Dzieło to zaliczane jest do cyklu tzw. „nowel amerykańskich”. Jego kompozycja jest typowa dla tego gatunku. Fabuła składa się z jednego wątku i można wydzielić w niej wprowadzenie (opowieść o losach Chiavatty), zawiązanie akcji (przybycie cyrku), punkt kulminacyjny (występ na linie) oraz moment jej rozwiązania – wbiegnięcie sachema z miską. Narracja dzieła jest szczególnie ciekawa, ponieważ występują w niej momenty, które zdecydowanie ją spowalniają, co skutkuje budowaniem wielkiego napięcia.

„Sachem” to dzieło o okrutnym losie ludzi, którzy tracą łączność ze swoją tradycją. Tytułowy bohater został przygarnięty przez Niemców i prędko stał się jednym z nich. Zaczął wykonywać pracę w cyrku, co stanowiło źródło jego utrzymania. Podczas jego występu zarówno czytelnik, jak i widzowie zebrani w namiocie spodziewają się tego, że Indianin będzie pragnął dokonać zemsty. On jednak działa w myśl sporządzonego wcześniej planu. Przedstawienie okazuje się doskonałe, a widzowie chętnie wrzucają pieniądze do blaszanej miski. Najgorsze w sytuacji sachema jest to, że zapewne nie zdaje on sobie sprawy z tego, w jak dramatycznym położeniu się znalazł. Zapomniał już o przeszłości  i chwale swojego rodu, a stał się jednym z tych, którzy niegdyś wyrżnęli wszystkich jego braci. Jego plemię najprawdopodobniej nigdy już się nie odrodzi, a on, ostatni z Czarnych Węży, występuje w cyrku przed ludźmi odpowiedzialnych za ten fakt.

Wielu krytyków literackich dostrzega w „Sachemie” liczne nawiązania do sytuacji w środkowej Europie w XIX w. Niemcy ukazane zostały jako państwo, które atakuje słabszych i mniej rozwiniętych od siebie, a następnie rozpoczyna wprowadzanie swego ładu na podbitych ziemiach. Czy analogia do sytuacji z Polską nie jest wyraźnie widoczna? Dodatkowo postać sachema jest swego rodzaju przestrogą przed polityką prowadzoną przez zaborcę. Na jej skutek wielu ludzi może zapomnieć o swojej przeszłości i przejść na stronę wroga, gdyż ten może zagwarantować spokojne życie.

Indianin, który nie walczy o swój honor, jest bohaterem bardzo nietypowym. Przypuśćmy więc, że przez ukazanie zniemczonego wodza Czarnych Węży Sienkiewicz pragnął pokazać Polakom, iż nie mogą poddawać się staraniom podejmowanym przez zaborców. Chciał uzmysłowić rodakom, że tożsamość narodowa jest czymś, co ma szczególne znaczenie, zwłaszcza w chwili zniewolenia.