Bolesław Prus „Omyłka” - opracowanie, streszczenie noweli

Nowela „Omyłka” porusza sprawy związane z powstaniem styczniowym. Akcja utworu dzieje się w połowie XIX wieku, a więc w czasie zbieżnym z działaniami powstańczymi (1863-1864).

Narratorem jest kilkuletni chłopiec – Antoś. Wszystkie wydarzenia przedstawione są z jego perspektywy, świat przedstawiony wydaje się więc pełen dziecięcych strachów, zainteresowań i fascynacji. Powoli poznajemy życie chłopca, jego dom, w którym mieszka razem z matką i służącą, okolicę, która dzieli się na obszary znane i zakazane, a także jego spojrzenie na sprawy, które dla małego bohatera są neutralne, jednak wzbudzają czujność czytelnika.

Dowiadujemy się sporo o matce Antosia. Jest ona dużą, silną, zawsze aktywną kobietą, do której wszyscy zwracają się o pomoc i radę. Nawet ksiądz oraz wójt proszą kobietę o pomoc w trudnych sytuacjach. Przedstawiony jest także portret Łukaszowej – służącej w domu. Bezzębna kobieta tryska optymizmem i cały czas narzeka na urwisostwo małego Antosia.

Chłopiec ma także brata, na początku dowiadujemy się, że jest widziany jedynie kilka razy w roku, gdyż uczy się daleko w stolicy i w przyszłości zostanie lekarzem. Poznajemy także burmistrza, proboszcza, kasjera, liczne młode panny, które pojawiają się na zabawie organizowanej w domu Antosia, a także jego nauczyciela – pana Dobrzańskiego, którego portret skreślony jest ze swadą i komizmem.

Antek nie lubi przykładać się do nauki, woli biegać po podwórku, czym nieustannie martwi nauczyciela i matkę. Interesuje się także tajemniczym domkiem położonym nieopodal jego chaty. Mieszkaniec tajemniczej siedziby pomijany jest w rozmowach, a kiedy Antek zbiera się na odwagę, by zapytać o starego mieszkańca, zbywany zostaje wymijającymi stwierdzeniami lub jednym określeniem: zdrajca.

Świat postrzegany oczami dziecka wypełniony jest jest zagadkowym zachowaniem dorosłych. Antoś nie wie, dlaczego zebrani boją się śpiewać patriotyczne pieśni i dlaczego niektóre kobiety słuchając ich – płaczą.

Podczas wyprawy do miasta chłopiec dowiaduje się czegoś więcej o starym sąsiedzie. Wie już, że na pewno nie jest lubiany, gdyż zostaje napadnięty. Później dostrzega, że na drzwiach wejściowych jego chaty wymalowany jest wielki napis: „szpieg”. Pewnego razu Antek decyduje się podejść bliżej, niż zazwyczaj, chałupy starca. Z głową pełnych opowieści na temat tego człowieka przełamuje swój strach i prowadzony ciekawością podchodzi prawie pod sam próg. Był to nie lada wyczyn, gdyż Antek od najmłodszych lat straszony był postacią „zdrajcy”, który miał przyjść, jeśli chłopiec będzie niegrzeczny i go zabrać.

Po jakimś czasie w kraju zaczyna robić się coraz niebezpieczniej. Wybuchają walki i zamieszki, ludność albo popada w panikę, albo mężnie staje do walk w obronie ojczyzny. Matka Antosia dowiaduje się, iż jej starszy syn także zaciągnął się do oddziałów powstańczych. Pewnego dnia do ich chaty wpadają ranny brat Antka podtrzymywany przez owego starca – „szpiega”, który uratował mu życie.

Okazuje się, że plotka rozniosła nienawiść do niego, a tak naprawdę starzec kochał ojczyznę i był patriotą. Niestety, wskutek fałszywego oskarżenia pada ofiarą linczu i zostaje powieszony. Końcowe sceny przedstawiają modlącą się przed chatą zamordowanego starca matkę z Antosiem.

Nowelka przedstawia okrucieństwo i niesprawiedliwość ludzką, które doprowadzają do tragedii. Widziane oczami dziecka wydają się jeszcze bardziej szokujące.