Cyprian Kamil Norwid „Pielgrzym” - interpretacja i analiza wiersza

Motyw pielgrzyma ma bogatą tradycję w polskiej literaturze okresu romantyzmu. Ze względu na sytuację polityczną kraju wielu Polaków żyło na emigracji. Los taki spotkał także Adama Mickiewicza, który ze swego wygnania uczynił właśnie pielgrzymkę. W jego ujęciu tułaczka poza ojczyzną nie była bezcelowa, choć jej celem nie było żadne sanktuarium, ale idea wyzwolenia. Emigracja polska ukazana jest niczym głoszący ideę wolności nowożytni apostołowie. Pielgrzym jest podmiotem lirycznym „Sonetów krymskich”, motyw ten pojawia się również w „Księgach narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego”, a redagowane przez Mickiewicza pismo nosiło tytuł „Pielgrzym Polski”.

Pisząc wiersz „Pielgrzym”, Norwid nawiązuje do bogatej tradycji romantycznej i osadza swój tekst w szerszym kontekście literackim, ale też w przypadku tego poety nawiązanie do twórczości innych jest więcej niż zwykłym przywołaniem motywu. Cyprian Kamil Norwid rozszerza znaczenie pielgrzymowania,  które tutaj nie odnosi się tylko do polskiej emigracji, czy emigracji rozumianej jako wyjazd z kraju ojczystego, ale określa stan ducha człowieka. Pielgrzymowanie to sposób życia, los, niekoniecznie wymuszony przez okoliczności. Pielgrzymowanie Norwida bliższe jest zatem pierwotnemu znaczeniu tego słowa, jest ono bowiem wynikiem wyboru. Życie w drodze, zmierzanie do celu nadaje człowiekowi godność.

Poeta odwołuje się do Biblii, przywołując wędrówkę ludu wybranego przez pustynię: „...dom mój ruchomy/ Z wielbłądziej skóry...”. Namiot z wielbłądziej skóry nasuwa skojarzenie z podróżą do Ziemi Obiecanej, nadając jej wymiar historyczny i święty. Życie pielgrzyma jest także drogą do ziemi świętej - zbliżaniem się do Boga, oczywiście w sensie duchowym. Poeta nie ubolewa więc nad losem pielgrzyma, przeciwnie, sławi taki stan, stawiając go ponad osiadłym trybem życia.

W wierszu „Pielgrzym” podmiot liryczny, mówiący w pierwszej osobie, zwraca się do zbiorowości. Forma „wy” wskazuje na wszystkich ludzi, którzy nie rozumieją jego postawy: „Wy myślicie, że i ja nie Pan,/ Dlatego że dom mój ruchomy”. Ci, którzy tak myślą, to materialiści, ludzie przywiązani do takich oznak statusu jak stan posiadania. Dla nich szczęściem jest mieć dom, ziemię i bogactwa. Podmiot liryczny wybrał inną drogę przez życie. Jego dom jest tam, gdzie on, niebo jest mu dachem, a ziemi potrzebuje tyle, ile ma pod stopami: „Przecież i ja ziemi tyle mam,/ Ile jej stopa ma pokrywa”. Pod tym względem wiersz ma charakter polemiczny, w stosunku do twórczości Mickiewicza. Pielgrzym z „Burzy” utraciwszy wszystko, nie obawia się śmierci, zachowuje spokój, podczas gdy inni w popłochu próbują się ratować. Pielgrzym z utworu Norwida nie jest człowiekiem zrozpaczonym. Ma dom, który wędruje razem z nim, znacznie cenniejszy niż „płaskie domy” tych, którzy pozostają w miejscu.

Wiersz „Pielgrzym” jest krótki, składa się z czterech trzywersowych strof, co jednak charakterystyczne dla twórczości Norwida, w krótkiej formie mieści się wiele znaczeń. Utwór opiera się na metaforze ludzkiego życia jako pielgrzymowania. Wędrówka i osiadły tryb życia odnoszą się do sfery ducha. Poszukiwanie prawdy i Boga przeciwstawione jest bierności: „Dopókąd idę!...” - dopóki żyje, człowiek winien poszukiwać swego miejsca w świecie.