„Nike z Samotraki” - opis rzeźby, interpretacja

Rzeźba znana obecnie pod tytułem „Nike z Samotraki” została wykonana z marmurowego bloku na przełomie III i II wieku p.n.e. Jej autorstwo przypisuje się Pytokritosowi z Rodos, twórcy okresu hellenistycznego w sztuce. Cała postać wraz ze swoimi skrzydłami mierzy ponad trzy metry wysokości, do czasów współczesnych nie zachowała się jednak głowa bogini zwycięstwa.

Prawdopodobnie dzieło zostało wykonane jako symbol zwycięstw odniesionych przez Rodyjczyków nad wojskami Antiocha III, władcy państwa Seleucydów. Układ postaci oraz jej szaty, rozwiane i sprawiające wrażenie wilgotnych, sugerują, że została stworzona z myślą o ozdobieniu dziobu jednego z antycznych okrętów wojennych.

Posąg został odnaleziony w 1863 roku przez francuskiego konsula amatorsko zajmującego się archeologią – Charlesa Champoiseau. Właśnie miejsce znaleziska, wyspa Samotraka, zadecydowało o nadaniu posągowi jego nazwy, stosowanej wymiennie z tytułem „Skrzydlate Zwycięstwo z Samotraki”.

Twórca dzieła wyraźnie inspirował się panującymi w sztuce greckiej wyobrażeniami opiekunki sportowców i wojowników jako majestatycznej, uskrzydlonej postaci, trzymającej w ręku gałązkę oliwną bądź róg, rzeźba uległa jednak daleko idącym uszkodzeniom, z powodu których w czasach współczesnych znamy ją już pozbawioną zarówno głowy, jak i obu ramion.

Zachwyt badaczy sztuki i widzów wzbudza jednak nadal uchwycenie postaci w niezwykle dynamicznej pozie, z nogą wysuniętą do przodu w zwycięskim geście. Prawdziwa maestria zasadza się również na kształcie i skrupulatności wykonania przygotowanych do lotu skrzydeł, jak i szat, udrapowanych w godny podziwu sposób, który oddaje zarówno siłę igrającego nimi wiatru, jak i zraszających je fal. „Nike z Samotraki” swoją nieustraszoną pozą zapewne zachęcała do walki z przeciwnikami militarnymi i żywiołem morskim, jaki czekał załogę okrętu, któremu miała patronować.

Rzeźba helleńskiego twórcy stała się odniesieniem dla wielu współczesnych realizacji bazujących na symbolice postaci starożytnej bogini. Jej kształt został nadany pucharowi stanowiącemu pierwsze trofeum piłkarskich mistrzostw świata, w o wiele mniejszej skali wzór przetworzono także na niewielką figurkę zdobiącą luksusowe samochody marki Rolls-Royce. Nike wieńczy także budowle znakomitego architekta Franka Lloyda Wrighta, zaś na rodzimym gruncie spotykamy ją m.in. pod postacią charakterystycznego logo wydawnictwa „Czytelnik”.