Andrzej Kmicic jako bohater romantyczny

Andrzej Kmicic jest postacią złożoną i wielowarstwową. Niewątpliwie mocno zakorzeniony w tradycji polskiego barokowego sarmatyzmu, nie jest jednak typowym przykładem Sarmaty. Owszem, posiada bardzo wiele cech (zarówno przywar, jak i zalet) VII - wiecznego szlachcica, lecz charakteryzuje się również elementami typowymi dla postaci doby Romantyzmu.

Kmicic jest początkowo hulaką, nie stroniącym do szlanki i bijatyki zawadiaką. Jest z całą pewnością bujną osobowością, obdarzoną nie byle jakim temperamentem. Jednak obecna w nim zdolność do duchowej przemiany wpisuje się w tradycję romantyczną, czyniąc go tym samym postacią w jakimś sensie przełomową.

Przemiana Kmicica dokonuje się przede wszyskim za sprawą jego wielkiej miłości do Oleńki Billewiczówny. Uczucie to jest na wskroś romantyczne - ma moc sprawczą; to właśnie ono ratuje nieśmiertelną duszę Kmicica. Miłość ta jest przez jakiś czas nieszczęśliwa (co jeszcze mocniej utwierdza nas w przekonaniu o jej romantyczności), dopiero koniec powieści zdradza jej szczęśliwe zakończenie.

Innymi elementami romantycznej strony postaci Kmicica jest fakt, iż zostaje on niesprawiedliwie posądzony o zdradę i nie ma możliwości obrony. Nadaje to jego życiu wymiaru niezasłużonego cierpienia, które bardzo bliskie jest myśli romantycznej. Kmicic jest indywidualistą, samotnie walczy o utrzymanie swojej racji, po zmianie nazwiska staje się innym człowiekiem, a w zasadzie staje się bezimienny. Charakteryzuje go także wewnętrzne rozdarcie - służba Ojczyźnie oznacza dla niego złamanie danego słowa, natomiast dotrzymanie słowa jest równoznaczne ze zdradą wobec króla. Bohater targany jest sprzecznymi emocjami; żadne z możliwych wyjść nie jest w pełni wyjściem pozytywnym.

Pomimo wypływającej z tradycji Baroku konstrukcji psychicznej Kmicica, jest on bohaterem bardzo skomplikowanym i chyba najbardziej interesującym wśród całej barwnej obsady "Potopu". Jego wielowymiarowość spowodowana jest przede wszystkim właśnie jednoczesną obecnością w dwóch odmiennych myślach i prądach filozoficzno-literackich. Jest jednocześnie produktem Baroku i Romantyzmu, na zawsze pozostając swoistym łącznikiem pomiędzy tymi epokami.