Antoni Malczewski - biografia, życiorys

Niezwykłe było życie Antoniego Malczewskiego, jednak wielu przygodom towarzyszył także tragizm, który to w końcu przyczynił się do śmierci poety. Artysta nie trudnił się tylko poezją – był także wsławionym podróżnikiem. Widocznie miał w sobie coś, co kazało mu podążać szlakami jeszcze nieprzetartymi, gdyż zarówno na polu literatury jest prekursorem, jak i na polu podróżniczym – jako pierwszy Polak zdobył szczyt Mont Blanc i jako pierwszy człowiek na świecie (wraz z Jeanem-Michaelem) zdobył Aiguille do Midi – jeden z alpejskich szczytów.

Artysta pochodził ze znacznej rodziny i miał wielu przodków, którzy w jakiś sposób mieli wpływ na losy Polski: jego ojcem był Jan Józef Malczewski, dowódca 5 Pułku Przedniej Straży i 12 Regimentu Pieszego Koronnego. Był także uczestnikiem konfederacji targowickiej, która sprzeciwiała się zmianom wniesionym przez Konstytucję 3 Maja. Jego brat także parał się służbą wojskową – był generałem artylerii w odległym Meksyku. Na tym jeszcze nie koniec: babcia Antoniego Malczewskiego była wnuczką Jerzego IV, który był z kolei bratem króla polskiego Augusta II Mocnego. Jak widać, Malczewski miał solidne koligacje. Dołączając do tego fakt, że pochodził z zamożnej rodziny, nie miał problemów z dostaniem się w różne kręgi wyższych sfer.

Malczewski urodził się w 1793 roku, jednak nie wiadomo gdzie dokładnie. Być może miejscem urodzenia artysty była Warszawa, być może była to mała miejscowość na Wołyniu. Znane są świadectwa z Liceum Krzemienieckiego mówiące, iż Malczewski był bardzo pilnym uczniem wyróżniającym się zwłaszcza w przedmiotach lingwistycznych i ścisłych. Czas wakacyjny zwykle spędzał na wsi u swoich ciotek, gdzie uległ fascynacji swoją przyrodnią siostrą, Filipiną. Po odbyciu nauki licealnej zdecydował się kontynuować tradycje rodzinne i wstąpił w szeregi wojska Księstwa Warszawskiego. Po przeniesieniu się do Warszawy jego czas zajmowało słuchanie wykładów w szkole inżynieryjnej oraz bywanie na salonach najznamienitszych rodów warszawskich.

Chętnie zapraszano w swoje progi przystojnego, wykształconego i pochodzącego ze świetnej rodziny młodzieńca. Na jednej z takich wizyt poznał Malczewski Karolinę Chodkiewiczową, która była żoną Aleksandra Chodkiewicza, który z kolei poszczycić się mógł swoim pradziadkiem, którym był Jan Karol Chodkiewicz – słynny hetman wojsk litewskich w wygranej bitwie pod Kircholmem ze Szwedami. Karolina stała się jego wierną i długoletnią przyjaciółką. Później Malczewski walczył kilkakrotnie w rozmaitych bitwach, w których wykazywał się męstwem i odwagą, był nawet kontuzjowany oraz wzięty do niewoli rosyjskiej. Jednak ze względu na dość poważne obrażenia, nie mógł kontynuować swoich militarnych przygód.

Zamiast tego zajął się rozmaitymi podróżami. Zapalony alpinista zdobył kila szczytów, w tym –  jeden jako pierwszy Polak, a drugi jako pierwszy człowiek w historii. Podróżował także po Szwajcarii, Włoszech oraz Francji kształcąc się nieustannie i poznając nowoczesne trendy filozoficzne. Niemałe znaczenie miała dla niego znajomość z Georgiem Byronem, przedstawicielem angielskiego romantyzmu. Spotkanie to wywarło wielkie wrażenie na Polaku, który od tej pory traktował Byrona jako swój autorytet, co odbiło się oczywiście na twórczości Malczewskiego, zwłaszcza na powieści poetyckiej pt.: „Maria”. Niebagatelny wpływ na jego życie miała także niejaka Zofia z Modzelewskich Rucińska – umysłowo chora żona przyjaciela Malczewskiego. Kobieta stwarzała wokół siebie niesamowitą aurę, której pisarz uległ. Próbował leczyć kobietę za pomocą różnych tajemnych praktyk, jednak faktem jest, iż to ona go omotała i uzależniła od siebie psychicznie. Malczewski wielokrotnie próbował wyswobodzić się spod wpływu kobiety, jednak romans, jaki ich połączył oraz poczucie odpowiedzialności często były silniejszy i pisarz powracał do swojej prześladowczyni.

Koniec życia twórcy nie był zbyt szczęśliwy. Malczewski cierpiał głód i nędzę, był zapomniany i schorowany. Lata świetności miał już za sobą, ostatnią nadzieję na wyjście z długów upatrywał w sukcesie „Marii”, jednak w obliczu klęski wydawniczej autor nie mógł liczyć na jakąkolwiek poprawę sytuacji finansowej. Zmarł w 1826 roku.

Najsłynniejszym dziełem pisarza jest powieść poetycka pt.: „Maria”, która to odnosi się do prawdziwych wydarzeń, które miały miejsce w 1771 roku, kiedy to szesnastoletnia Gertruda Komorowska wyszła potajemnie za mąż za Stanisława Szczęsnego Potockiego. Jego ojciec nie zgadzał się na ślub i pragnął potajemnie umieścić dziewczynę w klasztorze. Dowiedziała się o tym jej rodzina i wywiozła ją do Nowosiółki. Jednak i tam Gertruda została odnaleziona przez kozaków należących do Potockich i schwytana. Dziewczyna próbowała protestować krzykiem i nieostrożni mężczyźni próbowali stłumić je szlochy poduszkami znajdującymi się w wozie. W ten sposób udusili młodą kobietę, a jej ciało wrzucili do rzeki. Zwłoki odnaleziono dopiero na wiosnę. Okazało się wtedy, iż Gertruda była w zaawansowanej ciąży.

Malczewski zaczerpnął z autentycznej historii jedynie główny rys. Miejsce akcji przeniósł do Naddnieprza i umieścił ją w XVII wieku. Zmienione zostały cechy charakteru głównych bohaterów, ich imiona i nazwiska, a także dodano wątek romantyczny związany z miłością kochanków. Wiadomo bowiem było, że w prawdziwej historii Szczęsny Potocki nie darzył uczuciem swojej wybranki. Daje się tu odczuć charakterystyczny klimat właściwy dziełom pisanym przez Byrona, co sugeruje inspirację angielskim poetą. Nastrój jest przygnębiający, mroczny, wywołujący uczucie grozy. Pisarz uzyskał to wrażenie za pomocą odpowiedniego nakreślenia miejsca akcji: są to ukraińskie stepy, których pustka zasmuca, a nawet przeraża. Niegościnny klimat podkreśla aura oraz same wydarzenia.

Czytając ową powieść poetycką ,od początku jesteśmy przekonani, że nie będzie ona miała szczęśliwego zakończenia. Autor od pierwszych kart zaznajamia nas z prezentowanym klimatem. Nawet dedykacja dla Juliana Ursyna Niemcewicza zapowiada raczej chmurny nastrój i pesymistyczną wymowę dzieła. Mimo iż na początku jesteśmy świadkami uczty wydanej z okazji pozornie pozytywnego wydarzenia (zgoda ojca z synem Wacławem), przeczuwamy, że to tylko cisza przed burzą.

Składa się „Maria” z dwóch części-pieśni, z których pierwsza stanowi wprowadzenie w całą historię. Odbiór może okazać się nieco kłopotliwy, gdyż zgodnie z romantycznymi wymogami gatunku, Malczewski zrezygnował z chronologii stawiając na urywaną, poszatkowaną akcję, której wątek łatwo zgubić, jeśli nie jest się dosyć uważnym. Artysta nie szczędzi nam także własnych obserwacji, które najczęściej mają skrajnie pesymistyczny wydźwięk. Poprzez przedstawienie ludzkich wad i nieuczciwości wypowiada się na temat kondycji całego rodzaju ludzkiego. „Maria” jest przede wszystkim opowieścią o nieszczęśliwej miłości. Wacław i Maria kochają się mimo niechęci rodzicielskiej. Są stali w swoich uczuciach i gotowi na poświęcenie dla siebie nawzajem. Nie skłaniają się ku innym osobom podczas swojej rozłąki, gdyż główną cnotą jest dla nich wierność. Wacław jest doskonałym przykładem heroizmu i poświęcenia na polu walki. Mierząc się z Tatarami, ma w myśli swoją Marię, jednak nie waha się mężnie stanąć do walki.

Powieść poetycka zawiera tak charakterystyczny dla romantyzmu pierwiastek niesamowitości i nieracjonalności. Zarówno Maria, jak i Wacław mają dziwne przeczucie, że już nie spotkają się więcej po wyjeździe mężczyzny na wojnę, co rzeczywiście się sprawdza. Pojawiają się także tajemnicze kolorowe maski, które okazują się zabójcami Marii.

Antoni Malczewski nie miał łatwego życia, los podsuwał mu zarówno chwile szczęśliwe, kiedy był w centrum zainteresowania, jak i nie szczędził ludzkiej zawiści czy obojętności.