„Popiół i diament” Jerzego Andrzejewskiego wobec prawdy historycznej

„Popiół i diament” po raz pierwszy został wydany w 1948 roku. Była to pierwsza powieść o losach młodzieży AK-owskiej po wojnie. Jerzy Andrzejewski sympatyzował z komunistami. Jego powieść z perspektywy dzisiejszego odbiorcy nie jest wiarygodnym dokumentem historycznym.

W powieści Rosjanie grają rolę bohaterów wojennych. Są wybawicielami uciśnionej społeczności. Komunizm przedstawia się jako słuszną ideologię. Pominięte zostają działania NKWD i Urzędu Bezpieczeństwa. Nie opisana została niechęć społeczeństwa do władzy sowieckiej. Komuniści są atakowani przez narwanych chłopaków, którym zamydlono oczy. AK-owcy pokazani zostają jako zwykli zabójcy. Nie wierzą w to co robią, nie wiedzą dlaczego zwalczają komunizm. Operują pustymi hasłami i frazesami. Przypominają bardziej fanatyków, niż bojowników o wolność.

Komuniści walczą z niezrozumieniem. Stefan Szczuka, jako przykład zagorzałego komunisty, jest typem inteligenckim. Skończył studia inżynierskie, może więc pochwalić się prawdziwym dyplomem. Ma zdolności organizacyjne i przywódcze. Wierzy w ideologię, nie jest typem karierowicza, który myśli tylko o awansach i majątku. Ma ludzkie odruchy, bardzo kochał swoja żonę i cierpi wiedząc, że ona nie żyje. Jego śmierć nie jest wybawieniem dla ludzkości. Wręcz przeciwnie, kilka razy pojawia się wątpliwość wypowiadana przez osobę, która ma dokonać wyroku na nim. Czytelnik nie wie, dlaczego Szczuka umarł.