Molier „Świętoszek” - charakterystyka postaw bohaterów w „Świętoszku”

Bohaterów „Świętoszka” możemy podzielić na dwie grupy: zwolenników tytułowego bohatera, do których zaliczyć można Orgona, panią Pernelle, a także pana Zgodę; oraz przeciwników, którymi są: Elmira, Damis, Marianna, Doryna, Walery i Kleant.

Orgon jest bezkrytycznie wpatrzony w swojego ulubieńca. Służąca Doryna zauważa:

„Teraz, odkąd Tartufem swym przejął się cały,
Od tego czasu chodzi niby ogłupiały…”.

Dla pana domu najistotniejsze są potrzeby Świętoszka. Nawet, gdy służąca donosi mu o kiepskim stanie zdrowia jego żony, on jest zainteresowany wyłącznie osobą Tartuffa. Nie przestaje wychwalać jego cnót i stawia go za wzór wszystkim domownikom. Dochodzi do tego, iż stara się nawet mówić tak, jak Tartuffe. Nie chcąc przyznać się, iż ma zamiar złamać obietnicę daną córce, posługuje się argumentem zaczerpniętym ze słownika Tartuffe’a. Odpowiada po prostu: „co niebo rozkaże”.

Orgon jest także bardzo popędliwy i skrajny w swych osądach. Kiedy wreszcie zaczyna wierzyć, iż Tartuffe jest jedynie oszustem, traci wszelką wiarę w ludzi. Kleant zauważa:

„Dobryś! Znowu cię zapał ponosi zbyteczny
I z wszelką miarą jesteś wciąż w niezgodzie wiecznej.
Umysł twój zdrowej prawdy nie może być sługą
I wraz z jednej przesady już rzucasz się w drugą”.

Orgon to dobry człowiek, ale zbyt łatwowiernym i popędliwym.

Pani Pernelle wydaje się być podobna do Świętoszka. Jest do przesady religijna. Dewocja nie pozwala jej zaakceptować wszelkich większych zgromadzeń towarzyskich, gdyż szerzyć się może dzięki temu plotka. Potępia bale i uczty, oburza się na sprzeczne z jej światopoglądem myśli i słowa. Jednak, ta szczycąca się pobożnością kobieta, nie ma skrupułów przed policzkowaniem służącej.

Elmira, żona Orgona, zachowuje chłodną powściągliwość i zdrowy dystans. Nie daje się wciągnąć w sztuczki Tartuffe’a. Pozostaje rozważna, nie ujawnia emocji, nie wykorzystuje także słabości mężczyzny, jest w stanie nawet mu wybaczyć. Jest przeciwieństwem dewotki. Na oskarżenia o rozwiązłość, które padły po jej rozmowie z Tartuffem, odpowiada:

„I wcale nie budują mnie owe kobiety
Świętoszki, których honor, pazurami zbrojny
Za lada śmielszym słówkiem stroi się do wojny”.

Nie jest jednak kobietą mdłą i obojętną. Zwodzi Tartuffe’a, dzięki czemu Orgon zdaje sobie sprawę, z jego rzeczywistego postępowania.

Damis jest synem Orgona. Jednak nie rozumie uwielbienia, jakim jego ojciec darzy Tartuffe’a.

Jest tak zawzięty na swojego wroga, że nawet ostrzeżenia Doryny oraz perswazje matki, nie powstrzymują go przed jawnymi atakami na niego. Decyduje się na publiczne obnażenie zamiarów Tartufe’a wobec Elmiry. Jego oskarżenia nie wywierają jednak oczekiwanego wrażenia na zebranych.

Siostra Damisa - Marianna, jest najbardziej niezdecydowaną postacią w komedii. Marzy o ślubie z ukochanym Walerym, jednak brakuje je odwagi, by bronić swojego zdania. Dopiero Doryna uświadamia jej, jak bardzo zależy jej na narzeczonym. Dziewczyna jest wzorem posłusznego dziecka. Potrafi podporządkować się ojcu mimo, iż nie zgadza się z jego zdaniem. Twierdzi, że „Uległość – oto dziecka największa ozdoba”. Nie broni swojego zdania. Bliższe są jej kompromisy i rozwiązania pośrednie: nie chce spełnić ojcowskiej woli i wyjść za Tartuffe’a, nie potrafi walczyć o swą miłość. Wybiera więc bezpieczną opcję - klasztor. Na szczęście jednak historia Marianny kończy się małżeństwem z Walerym.

Doryna jest jedną z bardziej wyrazistych postaci w komedii. Gdzie się pojawia, tam jest też humor, cięty dowcip, ironia i sarkazm. Jest przy tym przeciwniczką dewocji i hipokryzji. Zwalcza więc je uparcie u Tartuffe’a i próbuje uświadomić panu domu niecne praktyki Świętoszka. Demaskuje nie tylko głównego bohatera, ale dostrzega dwulicowość także u innych. W I akcie wspomina o niejakiej Ornacie, która stała się dewotką dopiero, kiedy nikt nie był już łasy na jej wdzięki.

Służąca nie boi się otwarcie wyrażać własnego zdania, co nie podoba się konserwatywnej części domowników. Pani Pernelle oskarża ją o zbytnią śmiałość i gadulstwo. Orgona natomiast złości jej brutalna szczerość i ironia. Jest też osobą racjonalną i praktyczną. Kiedy Marianna w rozpaczy wspomina o samobójstwie, kobieta odpowiada tylko:

„Wybornie! Wyznam szczerze, nie myślałam o tem:
Wystarczy tylko zginąć, by skończyć z kłopotem.
Przednie lekarstwo! Gniew mnie porywa szalony,
Gdy słyszę, jak ktoś takie wyplata androny.”

Doryna zna się na ludzkiej psychice, co pozwala jej manipulować ludźmi, ale także skłaniać ich, do uświadomienia sobie pewnych kwestii. Dzięki swoim wybiegom, uświadamia Mariannie, jak bardzo zależy jej na ukochanym Walerym. Godzi także zwaśnionych narzeczonych, którzy przez swoją dumę, niezdecydowanie i strach zapewne rozstaliby się. Do końca pomaga swoim chlebodawcom w kłopotach z Tartuffem.

Walerego poznajemy w momencie sprzeczki z ukochaną Marianną. Chłopiec czuje się urażony słowami narzeczonej, która odtrąca go przez własną dumę i strach. On w odpowiedzi czyni to samo. Jednak cały czas zdajemy sobie sprawę, iż nie pragnie rozstania z nią. Usiłując ratować Orgona przed pościgiem,wykazuje swoje przywiązanie do rodziny, czym zjednuje sympatię pana domu i w rezultacie otrzymuje rękę Marianny.

Kleant to szwagier Orgona. Poznajemy go jako człowieka trzeźwo myślącego, przeciwnego wszelkim objawom dewocji. Jest religijny, ceni moralność i prawdę. W I akcie, podczas rozmowy z Orgonem, wyraźnie widoczny jest kontrast między postawą jego a oponenta.

„Tak znów nic mnie nie mierzi bardziej na tej ziemi
Niż fałsz, co się pozory barwi nabożnemi”.

Obnaża niespójności w zamysłach i postępowaniu Tartuffe’a. Sprawia, że mężczyźnie zaczyna brakować argumentów. Koniec końców, musi się on ratować ucieczką przed dalszymi pytaniami:

„Przepraszam, jest już wpół do czwartej:
Pewną nabożną sprawę przypomniałem sobie,
Co zmusza mnie, bym rozstał się z panem w tej dobie”.

Z rozmów bohaterów komedii łatwo można rozszyfrować prawdziwą, dwulicową naturę Tartuffe’a. Posługując się fałszywą religijnością, stara się on zaskarbić zaufanie domowników, by czerpać z tego przywileje i korzyści materialne. Umiejętnie wpływa na zachowanie poszczególnych osób. Wywołuje w nich wyrzuty sumienia i troskę, a wszystko po to, by osiągnąć swoje cele. Tartuffe okazuje się zdrajcą, wydając w ręce władz kompromitujący Orgona dokument.

„Świętoszek”, nie bez przyczyny, uznawany jest za jedną z najlepszych komedii oświeceniowych. Genialnie skreślone sytuacje, spora dawka ciętego humoru oraz zróżnicowani bohaterowie sprawiają, iż nawet po kilkuset latach po utwór ten z chęcią sięgają osoby w różnym wieku.