Obraz przyrody w literaturze - Obraz przyrody w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza

Opisy przyrody zajmują w „Panu Tadeuszu” sporo miejsca i mają kilka ważnych zadań do spełnienia. Opis litewskiego krajobrazu pełni swego rodzaju funkcję terapeutyczną – autor wspomina go będąc na obczyźnie, z nostalgią przywołuje zapamiętane obrazy, kojąc w ten sposób swoją tęsknotę. Przyroda wpływa na bieg wydarzeń i dopełnia charakterystyki postaci. Jej opisy służą też budowaniu nastroju, szlachecki dworek otoczony polami i lasami stanowi ostoję polskości i sielską krainę dzieciństwa.

Pierwszy opis litewskiej przyrody pojawia się już w Inwokacji. Podmiot liryczny określa swoją sytuację emigranta, który znajduje pocieszenie we wspominaniu ojczystego kraju. Jego „utęskniona dusza” pragnie choćby oczyma wyobraźni oglądać litewski krajobraz, wraca pamięcią do „pól malowanych zbożem rozmaitem,/ Wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem”. Mickiewicz przywołuje z pamięci nie tylko obrazy, ukazuje przyrodę odwołując się do wszystkich zmysłów (tzw. synestezja). Przyroda mieni się wieloma kolorami, jest słyszalna i namacalna. Poeta tak ukazuje obłoki: „Na zachód obłok na kształt rąbkowych firanek,/ Przejrzysty, sfałdowany, po wierzchu perłowy,/ Po brzegach pozłacany, w głębi purpurowy,/ Jeszcze blaskiem zachodu tlił się i rozżarzał,/ Aż powoli pożółkniał, zbladnął i poszarzał”. Oprócz epitetów Mickiewicz obficie posługuje się animizacją i personifikacją. Jego przyroda tętni życiem, zdaje się odczuwać: „Czeremchy oplatane dzikich chmielów wieńcem,/ Jarzębiny ze świeżym pasterskim rumieńcem,/ Leszczyna jak menada z zielonymi berły,/ Ubranymi jak w grona, w orzechowe perły;/ A niżej dziatwa leśna: głóg w objęciu kalin,? Ożyna czarne usta tuląca do malin”.  A w innym miejscu: „Krągły słonecznik licem wielkiem, gorejącem/ Od wschodu do zachodu kreci się za słońcem”.

Poprzez naturę Mickiewicz charakteryzuje przedstawiane osoby. Najczęściej na łonie natury ukazuje Zosię. Jej łagodność i dobroć współgra z sielskim krajobrazem. Tadeusz zachwyca się jej widokiem, kiedy rano widzi ją w ogrodzie. Hrabia przygląda się jej z uwielbieniem, kiedy Zosia zbiera ogórki: „Pośrodku szła dziewczyna w bieliznę ubrana,/ W majowej zieloności tonąc po kolana; Z grząd zniżając się w bruzdy, zdała się nie stąpać,/ Ale pływać po liściach, w ich barwie się kąpać”. Hrabia zachwyca się przyrodą w sposób iście romantyczny, dostrzega w niej nimfy i zjawy, fascynuje go obraz ruin spowitych we mgle. Tadeusz patrzy na litewskie lasy jak na towarzyszy dzieciństwa, uznaje ich wyższość nad obcymi krajobrazami.

Przyroda ma też zbawienny wpływ na bieg zdarzeń. Po bitwie przeciwko Moskalom rozpętuje się szalona burza, dzięki której wszyscy są zmuszeni pozostać na miejscu. W chwili, kiedy trzeba odciąć Soplicowo od reszty świata, z pomocą nadchodzi właśnie natura. Burza, często symbolizująca gniew natury, budząca strach, tu jest zjawiskiem dobrym, zbawczym. Zabawny epizod wywołują również mrówki, niezbyt romantyczne stworzenia, które są początkiem bardzo czułej sceny.

Litewski krajobraz tworzy atmosferę sielskości. Mickiewicz ukazuje swą ojczyznę przebywając na emigracji. Obrazy, które przedstawia, są wyidealizowane, takie, jakim pragnął je zapamiętać i uwiecznić. Rezygnuje z realizmu na rzecz idealizmu. W jednym czasie, niezależnie od pory roku, zestawia wszystkie uroki wiejskiego życia. W ciągu kilku dni odbywają się żniwa, sianokosy, grzybobranie, polowanie, zbieranie ogórków. Jednocześnie kwitną wiosenne kwiaty i dojrzewają owoce. Przyboś tak się wyraził o opisach przyrody w „Panu Tadeuszu”: „Obrazy przyrody są jakby wyjęte z raju wymarzonego przez realistę”. Mickiewicz jest realistą w opisie szczegółu, przedstawia wszak krainę dobrze sobie znaną, idealizuje ją jednak zestawiając różne elementy tego krajobrazu w krótkim czasie.