Groteska - groteska w literaturze - wyjaśnij pojęcie i rozwiń temat posługując się przykładami

Tam, gdzie w sztuce sam realizm już nie wystarcza, gdzie zaczyna mieszać się on z elementami fantastycznymi, ich przerysowaniem, wyolbrzymieniem i karykaturą, gdzie niezwykłość wplata się w codzienność, a absurdalność nikogo nie dziwi - tam właśnie pojawia się groteska.

Groteska jest dość starą kategorią estetyczną, jej historia sięga czasów średniowiecznych, a głównymi założeniami są przede wszystkim wspomniane już wcześniej karykatura, przerysowanie i przemieszanie różnych elementów rzeczywistości. Dziwaczność - oto jej główna cecha. Potwory, czarownice, nieprawdopodobne zachowania i niezwykłe umiejętności bohaterów (nie tylko literackich, groteska dotyczy różnych dziedzin sztuki) są podkreślane i dodatkowo eksponowane. Średniowieczne teatry jarmarczne mają w sobie coś z groteski - maszkarony, postaci diabłów spotykamy na każdym kroku i przy każdej nadarzającej się okazji. Prawdziwy rozkwit tej kategorii zaczyna się jednak od romantyzmu.

Zderzenie zupełnie różnych światów - rzeczywistego i metafizycznego, pełnego duchów i zjaw, niesamowitych elementów wplatanych w zupełnie zwyczajne i przyziemne sprawy, to doskonała kanwa do działania dla twórców romantycznych. Najlepiej możemy to zjawisko zaobserwować w dramatach. Ogromna większość sztuk pozostawała w kategorii „do czytania”, ponieważ niezwykłe rozwiązania sceniczne, których życzyli sobie autorzy, po prostu nie nadawała się do wystawienia na scenie, zwłaszcza w tamtejszych warunkach. Reżyserzy okresu romantyzmu nie lubili sięgać po współczesnych sobie dramaturgów, a jeśli już się im zdarzyło, zazwyczaj przedstawienie kończyło się fiaskiem i rychłym zdjęciem sztuki z afisza. Warto tu przytoczyć chociażby twórczość Juliusza Słowackiego, który był szczególnie pomijany w teatrach (co z biegiem czasu zmieniło się w pewnym stopniu). Z ogólnoświatowych klasyków w dziedzinie dramaturgii, korzystających z groteski, należy wymienić na pewno „Fausta” Goethego, gdzie postać Mefistofelesa towarzyszy głównemu bohaterowi w jego codziennym życiu i działaniu i jest to traktowane jako coś naturalnego. „Faust” jest oczywiście szablonowym przykładem, jednak również w innych utworach niezwykłych postaci znajdujących się w „zwykłym” świecie nie brakuje.

Dwudziesty wiek przewartościowuje pojęcie groteski. Główne założenia pozostały, nadal niesamowitość wplatana jest w realizm codzienności, nadal występują postaci z zaświatów, został jednak przesunięty kierunek jej użycia. Wpływ na to mają w dużym stopniu wydarzenia na świecie, wojny światowe i ogólne przemiany, jakim poddane są społeczeństwa. W Polsce na pierwszy plan wysuwają się tacy pisarze, jak Witkacy, Gombrowicz czy Mrożek. Groteskowe elementy w ich utworach („Ferdydurke” i proces upupiania, czy przyprawiania gęby, „Szewcy” i głęboko filozoficzne przemyślenia tytułowych bohaterów, od których się tego nie wymaga, „Tango” i wysyłanie babci na katafalk, czy ostateczne zwycięstwo Edka w walce z Arturem) być może nie zawierają w sobie aż tak skrajnych elementów fantastycznych, a przynajmniej nie o nie tutaj chodzi. Groteska w tym przypadku służy ośmieszeniu pewnych cech społecznych, zachowań, elementów rzeczywistości, wyolbrzymieniu ich i doprowadzeniu do granic absurdalności. Twórcy chętnie z tego korzystają, by ośmieszyć świat, w którym przyszło im żyć i jakoś poradzić sobie z zaistniałą sytuacją, jaką jest ewolucja społeczna i odnajdywanie się w nowej rzeczywistości. Absurd i możliwie największe przejaskrawienie określonych elementów, staje się więc zakamuflowanym komentarzem do codzienności, o której czasem nie da się opowiadać w sposób logiczny
i uporządkowany.