Stefan Żeromski „Wierna rzeka” - znaczenie tytułu powieści. Opracowanie

Utwór pt.: ,,Wierna rzeka” podejmuje wyraźnie obecną w twórczości pisarza tematykę, a mianowicie sens i znaczenie wybuchu powstania styczniowego. Żeromski opatrzył dzieło znaczącym podtytułem: ,,klechda domowa”, sygnalizując tym samym swój osobisty stosunek do książki i jej bliski związek z rodzimymi tradycjami i przeżyciami. Klechda oznacza bowiem podanie gminne, baśń i niewątpliwie wiele znajdziemy elementów baśniowych w tej opowieści powstańczej, bo przecież miłość księcia i prostej dziewczyny w opuszczonym dworze, w którym notabene straszy duch zmarłego przed laty właściciela, jest starym i doskonale znanym w baśniach motywem. To również utwór dotyczący bezpośrednio spraw polskich, który mógł powstać tylko w kraju zniewolonym i upokorzonym, stąd charakterystyczny przymiotnik ,,domowa”.

Niezwykle istotny jest sam tytuł powieści, który odsyła do jej głębszych sensów. Tytułowa rzeka przepływała niedaleko dworu Niezdoły, należącego do państwa Rudeckich. Trzykrotnie staje się ona pełnoprawnym uczestnikiem wydarzeń, zawsze odgrywając ważną rolę. Po raz pierwszy napotyka ją na swojej drodze ranny Józef Odrowąż, kiedy kieruje się w stronę wioski. Jest ona ciężką przeszkodą do pokonania. Głodny, strudzony, na wpół żywy powstaniec bezradnie spogląda na jej rwący strumień i nie potrafi zrozumieć, czemu los jest dla niego tak bezlitosny i kładzie mu pod nogi coraz to nowe kłody. Jednak nie poddaje się i postanawia przedostać się na drugi brzeg rzeki. I nagle okazuje się, że ta, której złorzeczył stała się wyrozumiała dla jego ran, ulżyła jego cierpieniom i pokazała swe współczucie: ,,Wchłonęła w siebie ta rzeka prastara i wiecznie nowa szczodrą powstańca krew, zliczyła jej krople, skrzętnie w siebie zabrała, pojęła w głębiny, rozpuściła w sobie, wessała i dokądś poniosła -  poniosła..”.

W centralnym punkcie utworu znów mamy do czynienie z rzeką. Kiedy Hubert Olbromski - komisarz Rządu Narodowego ucieka przed Rosjanami, by ratować własne życie i ważne, państwowe dokumenty, na drodze staje mu właśnie rzeka. Strach go obezwładnia i w bezruchu spogląda w jej przejrzystą toń, by znaleźć po chwili odpowiedź: ,,Wtedy tajemnicza, skłębiona woda rozwarła swój czarny nurt jakoby łono. Pojął. Jęknął. Zdarł z ramienia rzemień i z zamachem cisnął skórzaną torbę - sekret Ojczyzny - w głębinę.” I tym razem rzeka była pomocą i ratunkiem. Pomimo tego, że nie potrafiła zapobiec śmierci komisarza, nie wzgardziła tajemnicami walczącego kraju.

Motyw ,,wiernej rzeki” pojawia się dodatkowo w scenie zamykającej klechdę, dlatego też możemy mówić o jego klamrowej funkcji - stanowi ramę dla przedstawionych zdarzeń. Po tragicznym rozstaniu z ukochanym, Salomea, zrozpaczona i bezradna, ciska otrzymane przez księżną pieniądze do wody. Znowu współczująca, dobra woda - „wierna rzeka” - przyjmuje bolesną ofiarę dziewczyny i ,,ona jedna rozumiała męczarnię serca. Ona jedna powtórzyła mu dźwiękiem zrozumiałym”. We wszystkich wspomnianych przypadkach rzeka zostaje upersonifikowana, jest jak kochająca i droga matka, która zna tajniki serc swoich dzieci i potrafi okazać im swą dobroć, przychodzi z pomocą i podpowiada co robić, gdy nie ma już nadziei.