Wymiar sprawiedliwości - sądy w Polsce. Hierarchia sądów

Zgodnie z Monteskiuszowską zasadą trójpodziału władzy – w większości współczesnych ustrojów obowiązuje rozdział władzy ustawodawczej, wykonawczej oraz sądowniczej.

Organami wymiaru sprawiedliwości są sądy oraz trybunały. W ogromnym uproszczeniu można powiedzieć, iż są one powołane do rozstrzygania sporów. Dokonują one także konkretyzacji przysługujących uprawnień, odbierają je oraz pełnią inne czynności przyznawane im na mocy ustaw.

W Polsce wyróżnić możemy: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy wojskowe oraz sądy administracyjne. Zgodnie z artykułem 176 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku w RP obowiązuje dwuinstancyjne postępowanie sądowe. Oznacza to, że strona niezadowolona z rozstrzygnięcia sprawy musi mieć możliwość odwołania się do organu wyższego szczebla nad tym, który wydał zaskarżony akt. Prowadzi to do pewnego rozbudowania aparatu sądowego.

Sądy powszechne dzielimy na sądy rejonowe, sądy okręgowe i sądy apelacyjne. W skład sądów wojskowych wchodzą wojskowe sądy garnizonowe oraz wojskowe sądy okręgowe. W końcu – sądy administracyjne to Wojewódzkie Sądy Administracyjne oraz Naczelny Sąd Administracyjny.

W sądownictwie powszechnym oraz wojskowym najwyższy w hierarchii szczebel zajmuje Sąd Najwyższy. Stanowi on naczelny organ władzy sądowej w RP. Sprawuje nadzór nad działalnością wszystkich sądów wojskowych i powszechnych oraz rozpatruje apelacje wniesione od wyroków wydanych przez sądy niższego szczebla. Zajmuje się także sprawami związanymi w wyborami oraz opiniowaniem przepisów prawnych. Niżej w hierarchii znajdują się: wojskowe sądy garnizonowe oraz ich cywilne odpowiedniki – sądy okręgowe. Zazwyczaj stanowią one organy apelacyjne dla orzeczeń wydanych w wojskowych sądach okręgowych i (cywilnych) sądach okręgowych.

W sądownictwie administracyjnym (zajmującym się kontrolowaniem działalności administracji publicznej) sądem wyższego szczebla jest Naczelny Sąd Administracyjny, sprawujący nadzór na wojewódzkimi sądami administracyjnymi oraz rozpatrujący odwołania od wyroków przez nie ogłoszonych.

Sądownictwo w RP sprawują także trybunały. Wyróżnić możemy Trybunał Konstytucyjny oraz Trybunał Stanu. Stoją one niejako obok sądów powszechnych, administracyjnych czy wojskowych. Zadaniem trybunału nie są w sposób bezpośredni kwestie związane z rozstrzyganiem sporów czy karaniem, lecz sprawowanie nadzoru na zgodnością aktów prawnych z obowiązującym prawem czy kontrolowanie przestrzegania konstytucji oraz ustaw przez organy władzy państwowej.