Lewirat - prawo lewiratu. Charakterystyka

Prawo lewiratu (łac. „levir” oznacza brata męża) polega na obowiązku poślubienia wdowy przez brata męża. Prawo to służy przede wszystkim zapewnieniu ciągłości rodu (pierworodnego syna urodzonego z takiego małżeństwa uważa się za syna zmarłego męża), należy jednak zaznaczyć, że ma ono także na celu zapewnienie godziwego bytu wdowie, która w innych warunkach – bez opieki mężczyzny – musiałaby żyć w ubóstwie. Odmowa poślubienia wdowy po bracie spotykała się z niezadowoleniem społecznym, a często nawet podlegała pewnym karom.

Prawo lewiratu występowało w wielu plemionach Afryki i Azji, m.in. wśrod Arabów, Hindusów, Mongołów, jego przykłady możemy także spotkać w Biblii – obowiązywało więc również wśród starożytnych Izraelitów: „Jeżeli bracia mieszkają razem, a jeden z nich umrze, nie pozostawiwszy po sobie syna, żona zmarłego nie wyjdzie za mąż na zewnątrz za obcego mężczyznę. Jej szwagier sprowadzi się do niej i weźmie ją sobie za żonę, i ożeni się z bezdzietną wdową po swoim bracie. Pierworodny, którego ona urodzi, zostanie uznany za syna zmarłego jego brata i tak nie będzie jego imię wymazane z Izraela” (5 Moj. 25:5-10).

Wśród Żydów prawo lewiratu miało na celu spłodzenie potomka wdowy (ważna jest jej bezdzietność) w celu przedłużenia, odbudowania domu jej zmarłego męża. Pierwszemu potomkowi nadawano więc imię zmarłego. W przypadku, kiedy szwagier odmówiłby poślubienia wdowy, przygotowana była ceremonia, podczas której wdowa zdejmowała niedoszłemu małżonkowi sandał, a następnie przed nim spluwała. Po tym zdarzeniu wdowa może poślubić innego mężczyznę. W przeszłości była to swego rodzaju kara – miała wzbudzić w mężczyźnie poczucie wstydu. Obecnie, w związku z zakazem lewiratu, ceremonia ta ma znaczenie jedynie jako obraz interesującej tradycji.

Według badacza J.F. McLennana, lewirat jest pewną pozostałością po poliandrii, czyli wielożeństwa kobiet (w przeciwieństwie do poligamii jako wielożeństwa mężczyzn).

Inną odmianą zwyczajowego prawa małżeńskiego jest tzw. sororat, obligujący mężczyznę do poślubienia niezamężnej siostry żony w przypadku śmierci tej pierwszej (ale także bezpłodności). Podobnie jak w przypadku lewiratu, celem małżeństwa jest przede wszystkim spłodzenie potomków, którzy będą mogli podtrzymać istnienie rodu.