Gradacja - gradacja społeczna - definicja, charakterystyka, przykłady

Gradacja to pojęcie tożsame z uwarstwieniem lub hierarchicznością. Polega na ułożeniu poszczególnych elementów z zachowaniem pewnego wzoru oraz schematu, opierając się na konkretnych kryteriach selektywnych. Układ jest zorientowany pionowo pod względem organizacyjnym, to najbardziej popularny model hierarchizacji.

Pionierem w metodologii oraz typologii tej dziedziny socjologii był wybitny znawca oraz badacz tematu, M. Weber. On jako pierwszy zastosował podział gradacji oraz wykreował pojęcie systemu gradacji społecznej. Według socjologa istnieje pewna bezwładność zajmowanej pozycji społecznej i pozostawania w danej warstwie, jednakże nie jest to określone jako coś o charakterze absolutnym, niemożliwym do zmiany. M. Weber postrzegał społeczeństwo jako miejsce rywalizacji pomiędzy przydzielonym miejscem w społeczeństwie a dostępem do dóbr materialnych oraz pewności jednostki w sektorze ekonomicznym. Nie traktował on społeczeństwa jako podłoża do występowania konfliktu społecznego. Według Webera, społeczeństwo to obszar, w którym możliwe jest zaobserwowanie przemieszczanie się jednostki po różnych warstwach społecznych, co jest w znacznej mierze uwarunkowane determinacją jednostki. M. weber wprowadził także pojęcie pozycji społecznej.

W ujęciu socjologicznym teoria gradacji jest związana głównie ze społeczeństwem, w szczególności natomiast z obowiązującej w nim strukturze społecznej. Ma to nierozerwalny związek z istnieniem w konkretnej zbiorowości pewnych warstw, stworzonych poprzez występowanie grup o podobnym statusie społecznym. Status z kolei jest uwarunkowany przez czynniki związane z zamożnością jednostki, jej wykształceniem, prestiżem życia zawodowego oraz wykonywanej pracy. 

Schemat gradacji społecznej jest wieloczłonowy oraz wieloczynnikowy. To model stosunków porządkujących. Na jego obraz wpływają różnorodne elementy, powiązane z czynnościami życiowymi w społeczeństwie, ujęte w pewne zasady klasyfikacyjne. Społeczeństwo to twór wielowarstwowy. Występuje podział schematów gradacji na gradację prostą oraz gradację syntetyczną. Gradacja prosta opiera się na systemie, w którym istnieją warstwy niższe oraz warstwy wyższe, a system stopniowania jest zdefiniowany poprzez występowanie jednej obiektywnej cechy. Najczęściej jest to podział oparty na zasadach stopnia zamożności jednostek. Innym przykładem gradacji prostej jest zróżnicowanie poprzez występowanie kryterium wykształcenia czy też posiadanej władzy. Gradacja w ujęciu syntetycznym natomiast zawiera wyszczególnienie kilku czynników definiujących uwarstwienie. Takimi uwarunkowaniami mogą być, przykładowo, odziedziczony majątek, dochód, wykształcenie, zakres władz itp., występujące jednocześnie jako połączenie, doprowadzające do określenia przynależności jednostki do konkretnej warstwy w społeczeństwie.

Podstawową warstwą społeczną jest warstwa średnia. Jednakże jej zdefiniowanie również nastręcza wielu trudności, gdyż struktura społeczna podlega procesowi nieustannych zmian.