Uniwersalizm papieski - uniwersalizm średniowieczny - definicja, charakterystyka

Uniwersalizm papieski to idea wywodząca się ze średniowiecza, w myśl której papież miał sprawować władzę nad światem chrześcijańskim, co oznaczało także objęcie dominacji nad sprawami świeckimi w danym państwie. Zgodnie z tą teorią Kościół, a więc papież oraz lokalni jego przedstawiciele (biskupi oraz księża) mieli prawo do wiążącej wykładni Pisma Świętego. Religia chrześcijańska była w okresie średniowiecznym jedynym legalnie obowiązującym wyznaniem, osoby zaś, które taki stan rzeczy negowały, były prześladowane.

Od 392 r. Kościół stał się zinstytucjonalizowaną organizacją, posiadającą sprawnie działające organy administracyjne. Przestał być jedynie wspólnotą zrzeszającą wiernych, którzy uznawali wyłącznie istnienie Boga, zaczął także sprawować funkcje prawodawcze. Rozpoczęto zmonopolizowany proces edukacyjny, zgodnie z jego założeniami obrządki liturgiczne były prowadzone po łacinie, języku niezrozumiałym dla większości wiernych. Struktura administracyjna Kościoła, niezwykle rozbudowana oraz sprawnie działająca, miała ogromny wpływ na politykę wewnętrzną w państwie, z reguły wspierała wygodny dla księży system feudalny. Był on najczęściej propagowany, gdyż dawał profity Kościołowi w postaci zysków od podatków.

Uniwersalizm papieski opierał się na tezie, iż człowiek jest istotą niedoskonałą, a jego działania nie gwarantują mu życia w zgodzie z moralnością i etyką, dlatego też władza zwierzchnia powinna być sprawowana przez przedstawicieli kościelnych. Jednak prawdziwy wpływ na politykę Kościół uzyskał w momencie utworzenia przez Karola Wielkiego państwa, zwanego Państwem Kościelnym. Finalnie jednak supremacja papieża nad władzami świeckimi nastąpiła w XI wieku, którego ukoronowaniem był konflikt między papieżem Grzegorzem VII a cesarzem niemieckim Henrykiem IV.

Papież dążył do wprowadzenia programu hegemonii Kościoła w Europie poprzez nakazanie celibatu wśród księży czy też inwestytury biskupów. Monarcha natomiast w myśl tych założeń mógł utracić prawo do nominowania biskupów we własnym państwie. Zgodnie z teorią papieża, państwo to zły twór, powołany przez szatana, a władcy świeccy byli nieprzychylni Kościołowi i chcieli go zniszczyć. Motywy władzy papieża nad światem uzasadniano teorią jedności świata, która ma miejsce tylko w przypadku, gdy papież sprawuje władzę. Ponadto uważano, iż cele postulowane przez papieża są wyższe i bardziej światłe niż królewskie. Kościół był stawiany na piedestale jako twór doskonały w opozycji do państwa, jako organizacji ułomnej.

Propagowanie uniwersalizmu papieskiego zakończył Filip Piękny, który rozpoczął długoletni okres „niewoli awiniońskiej”, w myśl której kolejni papieże byli zakładnikami monarchów francuskich.

Jednak ostateczny kres dominacji Kościoła nastąpił wraz z rozwojem myśli filozoficznych, konsekwentnie podważających doktrynę kościelną poprzez kreowanie nowych wizji świata zarówno doczesnego, jak i pozaziemskiego. Nie bez znaczenia również pozostał rozwój nauki oraz procesy badawcze ludzkiego ciała i umysłu.