Społeczenstwo agrarne - definicja, charakterystyka, przykłady

Społeczeństwo agrarne jest rodzajem społeczeństwa, jakie powszechnie występowało na świecie przed erą dominacji przemysłu. Społeczeństwo to oparte było przede wszystkim na rolnictwie, a choć występowało tam także np. rzemiosło, to jednak rolnictwo stanowiło główne źródło utrzymania przeważającej części członków danej społeczności.

Społeczeństwo agrarne (inaczej mówiąc tradycyjne lub preindustrialne), jak wspomniano opierało się na rolnictwie, dominowała tam gospodarka naturalna (celem uprawy roli było przede wszystkim zaspokojenie potrzeb mieszkańców danego gospodarstwa, a dopiero później ewentualna sprzedaż nadwyżek). Samowystarczalne gospodarstwa domowe stanowiły pewną podstawę struktury społecznej, będąc jednostkami produkcyjnymi. Tym samym, członkami społeczeństwa agrarnego byli w przeważającej części mieszkańcy wsi.

W społeczeństwie agrarnym wymiana handlowa była stosunkowo słabo rozwinięta, występowała nieraz wymiana barterowa czyli towar za towar, która przebiegała ograniczając się do rynków lokalnych. Należy także dodać, że o miejscu zajmowanym w społeczności nie decydował posiadany majątek, ale przede wszystkim urodzenie i związane z nim dziedziczenie przynależności do pewnej warstwy społecznej. Pojedynczy człowiek stanowił część szerszej struktury społecznej, więc interesy jednostki całkowicie podlegały interesowi społeczeństwa jako całości – każdy człowiek podlegał zaawansowanej kontroli społecznej.

W warunkach europejskich istotną cechą społeczeństwa agrarnego była instytucja pańszczyzny, polegająca nie tylko na przywiązaniu chłopa do ziemi, której właścicielem był szlachcic czy arystokrata, ale także na odpracowywaniu przez chłopów wymaganej ilości czasu w interesie pana czy dworu. Uwłaszczenie chłopów, czyli nadanie im własności uprawianej ziemi, i uwolnienie ich od pańszczyźnianych obowiązków następiło w Polsce dopiero w XIX wieku. W innych krajach Europy przebiegało to jednak szybciej – pańszczyzna zastępowana była koniecznością płacenia czynszu, co okazało się znacznie lepszym rozwiązaniem i wpłynęło na dynamiczny rozwój społeczeństw Europy Zachodniej.

Społeczeństwo agrarne, jak wspomniano na wstępie, trwało aż do XIX wieku, kiedy to odkrycia technologiczne (m.in. wynalazek maszyny parowej) doprowadziły do rozwoju przemysłu, jaki generował zatrudnienie dla tysięcy ludzi żyjących dotychczas z rolnictwa. Zapoczątkowane wówczas przemiany społeczne spowodowały szybkie i ostateczne odejście od modelu społeczeństwa opartego na uprawie ziemi.