Common law - prawo. Definicja, charakterystyka, przykłady

„Common law” to termin oznaczający prawo, które jest charakterystyczne dla krajów anglosaskich – przede wszystkim dla Wielkiej Brytanii i krajów, na które Wielka Brytania miała duży historyczny wpływ, np. na USA i większość państw Wspólnoty Narodów.

Prawo anglosaskie wyróżnia się dużą rolą precedensów sądowych – są to wyroki sądu, które wpływają na przyszły kształt prawa. Chodzi tutaj o to, że dana kwestia jest rozpatrywana przez sędziego, który wydaje wyrok, a wyrok ten staje się podstawą przyszłych wyroków wydawanych w podobnych sprawach. Zasada precedensów opiera się na innej zasadzie, tzw. „stare decisis”, z której wynika, że sprawy, za które już wydano wyrok, nie powinny być od nowa rozpatrywane (jest to związane m.in. z ryzykiem odmiennego wyroku w bardzo podobnych sprawach u dwóch różnych sędziów).

Z roli precedensów w systemie prawnym „common law” wynika duża rola sędziów jako współtwórców prawa (tworzą je poprzez orzecznictwo w danych sprawach).

W przeszłości anglosaskie prawo precedensowe wynikało z działalności orzeczniczej trzech sądów królewskich: Sądu Spraw Pospolitych, Sądu Ławy Królewskiej i Sądu Exchequeru. Orzecznictwo powyższych sądów stanowi podstawę wyroków prawnych w wielu zróżnicowanych sprawach, obowiązuje bowiem do dziś w postaci stosunkowo mało zmienionej. W przypadku jednak sprawy całkiem nowej (z nieznanym wcześniejszym precedensem), rola tworzenia prawa pozostawiana jest konkretnemu sędziemu. Cechą charakterystyczną systemu prawa „common law” jest także nadrzędność precedensu sądu wyższego nad niższym.

Warto zaznaczyć, że w związku z funkcjonowaniem dużej roli orzecznictwa, zarówno na stopniu centralnym (szczególnie w przeszłości), jak i w pomniejszych sądach „common law” w Wielkiej Brytanii jest prawem nieskodyfikowanym w postaci konkretnych aktów. Nie doszło do tego, pomimo dziewiętnastowiecznych prób wprowadzenia reform konsolidacyjnych.

Prawo „common law” nie tylko wyraźnie różni się od prawa kontynentalnego (Europy kontynentalnej) funkcjonującego również w Polsce, ale także występują w nim liczne wewnętrzne zróżnicowania. Przykładowo, prawo „common law”, mimo że jest obowiązujące w Stanach Zjednoczonych, to kodeks karny został tam skutecznie skodyfikowany (na wzór prawa kontynentalnego).