Racja stanu a interes narodowy - charakterystyka i porównanie

Pojęcie racji stanu oraz interesu narodowego teoretycznie odnoszą się do tej samej sfery. Najogólniej rzecz ujmując oznaczają zbiór wartości, który powinien przyświecać władzom państwowym oraz obywatelom. Jednak w praktyce terminy te nieco się od siebie różnią.

Jednoznaczne zdefiniowanie pojęcia „interes narodowy” jest bardzo trudne ze względu na jego wyjątkową płynność i niejednoznaczność. Przyjmując pewien stopień ogólności można stwierdzić, iż w interesie całego narodu leżą np. takie same prawa ekonomiczne dla wszystkich jego obywateli czy równe prawo do wyrażania własnej opinii oraz zabierania głosu w dyskusjach. Interes narodowy to zatem pewna wytyczna, długofalowa strategia, która powinna prowadzić, by osiągnąć określone cele funkcjonalne. Zamierzony efekt powinien być uzyskany przez panstwo, jego władzę oraz naród – zatem powinni mieć ten sam cel, który przez wszystkich postrzegany jest jako interes narodowy.

Racja stanu z kolei jest pojęciem nieco mniej długofalowym, ma raczej charakter doraźny i determinowana jest potrzebą chwili. Rzecz jasna podejmowanie decyzji motywowanych racją stanu musi być w pewnym stopniu podporządkowane ogólnej linii politycznej czy gospodarczej, którą obrało dane państwo. Stąd oczywista analogia do interesu narodowego. Racja stanu często pokrywa się z interesem narodowym, ale ponieważ (z definicji) jest ona wartością nadrzędną nad wszystkimi interesami partykularnymi, zdarzają się przypadki ich niezgodności. Wówczas podjęcie decyzji należy do osób aktualnie sprawujących władzę, którzy muszą rozsądzić czy dana decyzja przyniesie większe korzyści pomimo tymczasowej niezgodności z interesem narodu, czy też zaniechać jej podjęcia w imię tegoż interesu.

Podręcznikowym wręcz przykładem na konflikt tych dwóch wiążących się różnorako z patriotyzmem pojęć jest rok 1981, kiedy to w dniu 13. grudnia wprowadzony został przez naczelne władze Polskiej Republiki Ludowej stan wojenny. Było to jawne pogwałcenie podstawowych wolności konstytucyjnych, a nawet praw społecznych, które bez wątpienia leżały w interesie narodowym Polaków, takich jak: wolność słowa, wolność zgromadzeń, nieskrępowany dostęp do mediów. Jednak zapytany po latach o przyczyny i motywy podjęcia tak drastycznego kroku, generał Wojciech Jaruzelski tłumaczył, iż kierował się jedynie racją stanu, bowiem chciał zapobiec groźbie interwencji wojsk radzieckich na terenie Polski (w tym czasie zaniepokojona burzliwymi wydarzeniami w Polsce Moskwa planowała przywrócenie w niej socjalistycznego porządku przy użyciu sił zbrojnych).

Powyższy przykład doskonale oddaje różnicę pomiędzy pojęciami interesu narodowego, który widzimy jako wartości bliższe zwykłym ludziom, które bezpośrednio dotyczą ich życia codziennego, a racją stanu, oznaczającą raczej dobro państwa, a więc tworu politycznego.