Kampania wrześniowa 1939 r. - przyczyny, przebieg, bitwy, dowódcy

II wojna światowa rozpoczęła się od ataku wojsk hitlerowskich Niemiec na Polskę. Walki trwające od 1 września do 6 października 1939 na terenie Rzeczypospolitej nazwane są kampanią wrześniową. Inną nazwą określającą to wydarzenie jest wojna obronna Polski w 1939 roku.

Atak Niemiec rozpoczął się dnia 1 września 13939 roku o godzinie 4:40. Nie został on poprzedzony żadną deklaracją o wypowiedzeniu wojny. Wojska niemieckie uderzyły na Polskę na całej długości jej zachodniej granicy, a także od południa, od strony Słowacji. Na północy kraju niemiecki pancernik Schlezwig-Holstein otworzył ogień do polskiego przyczółka na Westerplatte, który bronił się do 7 września. Symboliczna stała się także czternastogodzinna obrona poczty Gdańskiej, która zakończyła się wymordowaniem wszystkich jej obrońców. Jednocześnie od samego początku prowadzonych walk niemiecka Luftwaffe prowadziła bombardowanie polskich miast, między innymi Krakowa, Częstochowy, Gdańska oraz Warszawy. Wszystkie wymienione posunięcia związane były z realizacją niemieckiego planu „Fall Weis”, który podporządkowany był idei prowadzenia wojny błyskawicznej - Blitzkriegu.

Wykorzystując element zaskoczenia, udawało się wojskom niemieckim przedzierać w głąb kraju, pokonując polskich obrońców. Ważnymi wydarzeniami były bitwa pod Mławą, w której brała udział Armia „Modlin”. W bitwie pod Krojantami z 1 września, gdzie polskim ułanom udało się rozbić oddział niemieckiej piechoty zmotoryzowanej i opóźnić o kilka godzin marsz reszty oddziałów agresora. Armia „Pomorze” została otoczona w Borach Tucholskich, musiała zatem po ciężkich walkach dokonać odwrotu w kierunku południa kraju. Armia „Łódź”, której obrona została przełamana, dokonała przerzucenia swych sił za granicę rzeki Warty. W południowej części Polski Armia „Kraków” także została zmuszona do wycofania się z rejonu Śląska w głąb Rzeczpospolitej, dokonała tego 2 września.

Państwa zachodniej Europy odpowiedziały wystosowaniem not dyplomatycznych, w których ostrzegały, że jeżeli Hitler nie wycofa swych wojsk to dołączą one do wojny po stronie Polski. Władze niemieckie odrzuciły jednak ultimatum i dnia 3 września 1939 Francja oraz Wielka Brytania przystąpiły do konfliktu, który w niedługim czasie poszerzony o następne państwa, przerodził się w kolejną wojnę światową. Jednocześnie oprócz deklaracji wypowiedzenia wojny państwa zachodnie nie dokonały ataku na Niemcy, mimo że dzięki poświęceniu wojsk polskich miały ku temu stosowną okazję. Okres ten nazywa się w historii „dziwną wojną”.

5 września wojska polskie poniosły klęskę w bitach pod Piotrkowem Trybunalskim oraz Tomaszowem Mazowieckim. Wycofujące się wojska zostały rozbite 6 września w  bitwie pod Iłżą. Dzięki poświęceniu polskich żołnierzy udało się chwilowo powstrzymać pochód wojsk hitlerowskich w bitwie pod Jordanowem, stoczonej 5 września. Polacy zadali znaczne starty o wiele liczniejszemu przeciwnikowi, co dało czas na wycofanie się reszty polskich wojsk za Wisłę. W wyniku ciągłego naporu armii niemieckiej 6 września podjęto decyzję o odwrocie za linie Wisły oraz Sanu, gdzie miano kontynuować dalsza obronę. Jednocześnie przeniesiono sztab wojska z Warszawy do Brześcia. 7 września po bohaterskiej obronie pada Westerplatte. Niemcy zbliżają się do stolicy Polski, następuje oblężenie Warszawy, a pierścień wokół stolicy zostaje zamknięty 14 września. Jednocześnie w dniach od 8 do 10 września ma miejsce obrona Wiziny, dowodzona przez Władysława Raginisa. Bitwa ta bywa także nazywana polskimi Termopilami w związku ze znaczna dysproporcją sił między armią Polski a niemiecką. W dniach od 9 do 16 września miała miejsce największa bitwa kampanii wrześniowej - bitwa nad Bzurą. Długotrwałe walki zadały ciężkie straty wojskom niemieckim. 12 września część wojsk hitlerowskich  dotarła pod Lwów. Naczelne dowództwo Polski podjęło decyzję podjęcia obrony w oparciu o tzw. „przedmoście rumuńskie”.

17 września bez wypowiedzenia wojny od wschodu wkroczyła Armia Czerwona, łamiąc tym samym wszystkie umowy, które podpisała z Polską. Jednocześnie ambasadorowi polskiemu w Moskwie wręczono notę mówiąca o tym, że Rzeczpospolita przestała istnieć, a kroki podjęte przez ZSRR mają na celu ochronę ludności białoruskiej oraz ukraińskiej. Polski ambasador odmówił przyjęcia dokumentu, przez co został internowany. Zaskoczone dowództwo wojsk polskich nie podjęło jednoznacznej decyzji względem nacierającej armii radzieckiej. Uznano, że należy unikać walki. Jednocześnie w nocy 17 września prezydent polski Ignacy Mościcki wraz z całym rządem przekroczył granicę sojuszniczej Rumunii.

Obrona trwała nadal. W dniach od 17 do 26 września koło Tomaszowa Lubelskiego miały miejsce dwie bitwy z Niemcami, które należą do jednych z największych w czasie wojny obronnej Polski. 22 września Lwów skapitulował pod naporem Armii Czerwonej. Do 28 września trwała obrona Warszawy, dzień dłużej twierdzy modlińskiej. Ostatnia bitwa kampanii wrześniowej miała miejsce 6 października pod Kockiem.

Kampania z września 1939 roku zakończyła się klęską wojsk polskich. Jednak w dużej mierze winę za to ponoszą także mocarstwa zachodnie, które nie wywiązały się ze zobowiązań sojuszniczych względem Polski. Wkroczenie Armii Czerwonej także przesądziło o losie obrońców. Mimo zajęcia całego kraju Polska utrzymała ciągłość istnienia dzięki powołaniu rządu na uchodźstwie.