Jan Łaski - Statut Łaskiego

Jeden z najwybitniejszych polskich mężów stanu I Rzeczpospolitej, Jan Łaski herbu Korab, urodził się w roku 1456 w Łasku.

Paradoksalnie, mając na uwadze jego późniejsze wielkie osiągnięcia i zasługi dla państwa, nie posiadał on wyższego wykształcenia – zamiast pójść na studia, przyjął w roku 1471 święcenia kapłańskie. Już w roku 1490, czyli w wieku 34 lat, został mianowany sekretarzem królewskim na dworze Kazimierza Jagiellończyka i rozpoczął błyskotliwą karierę polityczną, najpierw jako dyplomata (brał udział w poselstwach m.in. do Rzymu czy Egiptu). Wrodzony talent organizacyjny oraz nieprzeciętna wiedza pozwoliły mu szybko zaskarbić sobie uznanie w oczach kolejnych monarchów i w konsekwencji awansować na najwyższego sekretarza królewskiego za panowania Aleksandra Jagiellończyka w roku 1501. Następnie, na sejmie w roku 1503, Jan Łaski został mianowany kanclerzem wielkim koronnym. Ten zaszczytny urząd pełnił aż do roku 1510, kiedy to z własnej woli zrzekł się go, ponieważ równocześnie został przez kapitułę wybrany na arcybiskupa gnieźnieńskiego. W zaistniałej sytuacji bez wahania porzucił tzw. królewską pieczęć większą i został prymasem Rzeczpospolitej – godność tę sprawował aż do momentu swojej śmierci.

W roku 1513 Jan Łaski reprezentował Kościół Rzeczpospolitej na powszechnym soborze laterańskim V, gdzie gorąco m.in. orędował (nieskutecznie) za zorganizowaniem ogólnoeuropejskiej krucjaty przeciwko rosnącemu w siłę Imperium Osmańskiemu, a także niebezpiecznemu dla wschodniego katolicyzmu Państwu Moskiewskiemu. Pobyt w Rzymie uwieńczył jednak formalnym uzyskaniem, dla siebie i swoich następców na stolcu arcybiskupim w Gnieźnie, tytułu stałych legatów papieskich.

Oprócz talentów politycznych Jan Łaski dał się również poznać jako wybitny reformator, kodyfikator prawa oraz mecenas sztuki. Jemu przypisuje się m.in. reformę sejmu walnego, którą przedstawił redagując postanowienia i konstytucje sejmu radomskiego z roku 1505. W roku następnym wydał precedensową w dziejach państwa polskiego pierwszą w historii kodyfikację (zbiór) praw zwyczajowych obowiązujących na terenie kraju, która została nazwana na jego cześć Statutem Łaskiego. Jako prymas konsekwentnie wspierał również rozwój kulturalny Rzeczpospolitej (głównie najbliższego sobie Gniezna), m.in. fundując cztery nagrobne płyty z brązu w katedrze gnieźnieńskiej, wznosząc Rotundę z trzema absydami w stylu późnogotyckim, a także finansując budowę bogatego dworu – nowej rezydencji biskupiej, znajdującej się na południe od katedry.

Był również zagorzałym przeciwnikiem luteranizmu, który obłożył szeregiem sankcji i kar, grożąc nawet innowiercom klątwą oraz wprowadzając cenzurę wydawanych protestanckich druków i pism.

W roku 1530, w katedrze na Wawelu osobiście dokonał koronacji tzw. vivente rege (jeszcze za życia obecnego władcy) królewicza Zygmunta Augusta na przyszłego króla polskiego. Rok później, 19. maja roku 1531, Jan Łaski zmarł w Kaliszu przeżywszy lat 75 oraz trwale zapisawszy się w nowożytnej historii Polski jako wszechstronny polityk i wybitny mąż stanu.