OUN - Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów

Ukraińcy, mimo wielkich historycznych ambicji, nigdy na dłużej nie utworzyli swojego własnego państwa. Bezpośrednie sąsiedztwo zaborczych sąsiadów tj. Rosja czy Rzeczpospolita Polska skutecznie blokowało ew. rozwój ukraińskich idei nacjonalistycznych. Na przełomie XIX i XX wieku, kiedy w większości państw następował rozwój świadomości narodowej, również do na Ukrainie pojawiły się głosy wzywające do walki z okupantami.

Na historycznym pierwszym wspólnym kongresie ukraińskich radykalnych grup nacjonalistycznych w dniach 27 stycznia - 3 lutego 1929 r. odbytym w Wiedniu doszło do ich zjednoczenia a w konsekwencji powołania Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. Głównym jej celem była walka o zbudowanie niepodległego państwa ukraińskiego między Donem a Małopolską, która oznaczała działania wymierzone głównie przeciwko odradzającej się II Rzeczpospolitej.

Hierarchia w nowej polityczno-wojskowej organizacji była ściśle określona. Na jej czele stał zarząd zwany Prowidem, który wybierany był podczas cyklicznie zwoływanego Wielkiego Kongresu. Terytorium na jakim działała organizacja podzielone były na zarządzane przez Krajowe Kierownictwo OUN - kraje, okręgi (Prowid okręgowy), rejony i nadrejony oraz stanice (obejmujące zwykle do kilku wsi). Członkiem OUN nie mógł zostać każdy. Kandydaci przechodzi szczegółową weryfikację oraz długotrwałe szkolenie ideologiczne i staż. Na końcu ich kandydatura poddawana była głosowaniu i przy aprobacie co najmniej 2/3 członków adept był przyjmowany w szeregi organizacji - przy czym pełnoprawnym jej członkiem stawał się dopiero po ukończeniu 21 lat.

W pierwszym etapie swojej wyraźnie antypolskiej działalności, Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów wspierana była przez władze ZSRR. W Rzeczpospolitej miała ona charakter niejawny i nielegalny oraz stanowczo sprzeciwiała się próbom ugody polsko-ukraińskiej (pogarda wobec postawy Semena Petlury, który niegdyś sprzymierzył się z Józefem Piłsudskim).

Podstawową metodą walki z polskim zaborcą były zorganizowane ataki terrorystyczne. Do najgłośniejszych bez wątpienia należy zaliczyć dwa: zabójstwo w Truskawcu w obwodzie lwowskim działacza politycznego i posła na Sejm, wielkiego zwolennika porozumienia polsko-ukraińskiego, Tadeusza Hołówki w roku 1931 oraz bodaj jeszcze głośniejszy i dotkliwszy w skutkach zamach na ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego w 1934 r. O ile śmierć Hołówki wywołała „tylko” powszechny szok społeczny i doprowadziła do zgodnego potępienia zamachu przez obie strony konfliktu, to zabójstwo ministra Pierackiego było bezpośrednią przyczyną utworzenia obozu odosobnienia w Berezie Kartuskiej, do którego w pierwszej kolejności skierowano oskarżanych o zamach działaczy OUN.

Oprócz wspomnianych wyżej doszło również do szeregu pomniejszych aktów przemocy wymierzonych w polskie instytucje i placówki oraz osoby, które swoją wybitnie propolską postawą „raziły” nacjonalistów ukraińskich.

W ostatnich miesiącach poprzedzających wybuch II wojny światowej oraz początkowym okresie jej trwania OUN jawnie współpracował z Niemiecką Abwehrą, planując nawet wybuch dywersyjnego, skierowanego przeciwko Polsce powstania na Ukrainie. W miarę rozwoju sytuacji doszło do starcia przeciwstawnych koncepcji dalszego prowadzenia walki. Bezpośrednim jego wynikiem był w 1940 r. rozłam w obrębie OUN na dwie frakcje: optujących za dalsza współpracą z Niemcami - solidarystów („starych”) pod przewodnictwem Melnyka oraz radykałów („młodych”) pod wodzą Bandery. Od tej pory działanie ukraińskich nacjonalistów nie było już tak zgrane jak wcześniej, a dwie przeciwstawne frakcje funkcjonowały niemal niezależnie.

Kres działalności OUN położyły represje NKWD oraz zorganizowana głownie przeciwko Ukraińskiej Armii Powstańczej, rozpoczęta w 1947 r. Akcja „Wisła”.