Rewolucja w Królestwie Polskim (1905-1907) - przebieg i główne postacie

Rewolucja lat 1905 - 1907 jaka objęła swoim zasięgiem przede wszystkim masy robotnicze w Rosji, odcisnęła swe piętno również i na robotnikach (i innych grupach społecznych) na terenie Królestwa Polskiego. Zresztą ruch ten w podległej pod cara Polsce rozwinął się na dużą skalę.

Na wybuch rewolucji w Polsce wpłynęło kilka czynników, m.in. kryzys ekonomiczny z lat 1901 – 1903, wojna rosyjsko-japońska (zresztą przegrana przez Rosjan), ale i ogólnie pojęte zmiany społeczne związane z rozwojem przemysłu. Na terenie Królestwa Polskiego dochodziły do tego żądania większej autonomii, czy wręcz niepodległości, zmniejszenia ucisku rządów caratu, przywrócenia języka polskiego do szkół, sądów i urzędów.

Wraz z wieściami o tzw. „krwawej niedzieli” w Petersburgu z 22 stycznia 1905 roku, jakie dotarły do Królestwa Polskiego, tutejsze społeczeństwo odpowiedziało strajkiem powszechnym. Objął on około 400 tysięcy robotników. Tymczasem na terenie Królestwa Polskiego stacjonowało około 300 tysięcy żołnierzy rosyjskich. To doprowadziło do krwawych starć pomiędzy demonstrantami, a oddziałami carskimi. W wyniku owych manifestacji w Warszawie zginęło około 90 ludzi, w trakcie 1 majowego pochodu również w Warszawie zginęły kolejne 32 osoby. Brutalnie zakończyła się również demonstracja antywojenna (przeciw wojnie rosyjsko-japońskiej) na Placu Grzybowskim w Warszawie z 13 listopada 1904 roku, gdzie przeciwko demonstrantom z Oddziałów Bojowych PSS (OB PSS) ruszyli policjanci i oddziały Kozaków. W dniach 22 – 24 czerwca 1905 roku doszło również do licznych starć w Łodzi, gdzie strajkowali pracownicy zakładów włókienniczych.

Szacuje się, że wówczas to zginęło lub odniosło rany około 2 tysięcy ludzi. Zresztą wiosną 1905 roku po raz pierwszy w dziejach Królestwa Polskiego doszło do strajków robotników rolnych, miało to miejsce przede wszystkim w guberni lubelskiej i siedleckiej. Kulminacja rewolucji na terenie Polski nastąpiła wraz z zakończeniem działań wojennych Rosji przeciwko Japonii. Wówczas to strajki objęły nie tylko fabryki, ale i koleje, urzędy pocztowe, biura oraz sklepy we wszystkich zakątkach państwa. Polacy żądali w swych manifestacjach ustępstw ekonomicznych i politycznych. Prócz przywrócenia języka polskiego do życia codziennego, wysuwano żądania o podwyżki wynagrodzeń, poprawienie warunków mieszkaniowych, zniesienie kar pieniężnych oraz likwidację utrzymywania tzw. posyłek, czyli nisko opłacanego przez dwór parobka.

W 1905 roku car poszedł na wiele ustępstw. Pozwolił na powstawanie wolnych związków zawodowych, ale i na tworzenie polskich szkół prywatnych, co przyczyniło się do szybkiego rozwoju szkolnictwa w języku polskim.

30 października 1905 roku car wydał manifest, zgodnie z którym przyznawano społeczeństwu polskiemu podstawowe swobody demokratyczne, ustanowiono powszechne wybory oraz nadano Dumie prawo ustawodawcze (dotychczas był to organ jedynie doradczy). Jednakże owe ustępstwa nie usatysfakcjonowały wielu rewolucjonistów, którzy oczekiwali znacznie więcej. 1 listopada 1905 roku w Warszawie na Placu Teatralnym doszło do kolejnych krwawych starć, 5 listopada kilka tysięcy osób wyruszyło w pochód o charakterze religijno-narodowym. 10 listopada na terenie Królestwa Polskiego ogłoszono stan wojenny, co przyczyniło się do wybuchu wieców w 30 największych miastach państwa polskiego.

Wiosną 1906 roku odbyły się wybory do Dumy, które zostały zbojkotowane zarówno przez partie robotnicze, jak i przez ludowców. Wkrótce jednak rząd odwołał nowo powołaną Dumę i rozpoczęła się kolejna fala represji politycznych. Latem 1906 roku swoją terrorystyczną działalność rozpoczęły Oddziały Bojowe PPS (OB PPS). We wrześniu 1906 roku zaczęły masowo działać sądy polowe, a niedługo po tym padały pierwsze wyroki śmierci. Na wieść o egzekucjach, 10 października 1906, na ulice w Łodzi wyszli robotnicy w sile około 67 tysięcy ludzi. To spowodowało ostrą reakcję właścicieli przemysłowych, którzy rozpoczęli masowe zwolnienia robotników i czasowe zamykanie fabryk. 4 miesiące głodu i nędzy złamało protestujących, którzy wreszcie zrezygnowali ze swojej walki.

Wraz z nadejściem stycznia 1907 roku odbyły się kolejne wybory do Dumy. Tym razem partie robotnicze postanowiły wziąć w nich udział, jednak spośród polskich stronnictw politycznych największe poparcie uzyskała Narodowa Demokracja, czyli frakcja niechętna rewolucji socjalistycznej. Ostatecznie sama rewolucja upadła, jednak nie można zapomnieć iż odcisnęła ona silne piętno na społeczeństwie polskim, które zostało po wielu latach zjednoczone w walce o wspólne żądania. Co prawda, na terenie Królestwa Polskiego istniało wiele frakcji politycznych, a wraz z tym mnóstwo pomysłów na wizję kształtu przyszłego państwa polskiego, jednakże faktem jest to, iż zdecydowana większość społeczeństwa – zarówno rolnicy, robotnicy, jak i inteligencja – walczyła o pewne idee związane ze zwiększeniem autonomii ojczyzny, czy wręcz jej całkowitym wyzwoleniem.

Na zakończenie chciałbym jeszcze powiedzieć kilka słów na temat przywódców, którzy brali udział w organizowaniu wieców, manifestacji, strajków, czy organizowaniu partii robotniczych na terenie Królestwa Polskiego. Istotną rolę w kształtowaniu postulatów socjalistycznych pełniła PPS z Józefem Piłsudskim, Feliksem Perlem i Witoldem Jodko-Narkiewiczem na czele. Wkrótce do elit PPS dołączyli również Maksykilian Horwitz-Walecki, Feliks Sachs oraz Marian Bielecki.

W manifestacjach wydatny udział miał również Feliks Dzierżyński, który kierował m.in. kilkutysięcznym pochodem SDKPiL (Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy) zakończonym krwawą jatką z wojskiem.