Okrągły stół w Polsce 1989 - przyczyny, skutki

Druga połowa lat 80. to okres stopniowej liberalizacji życia społecznego w Polsce. Fundamentami zmian dokonujących się w PRL były przede wszystkim reformy wprowadzane w Związku Radzieckim przez Michaiła Gorbaczowa oraz fatalna kondycja gospodarcza kraju. W takiej atmosferze władze komunistyczne nie porywały się na działania, które mogłyby prowadzić do walki ze społeczeństwem. Referendum, które ostatecznie zdecydowano się przeprowadzić w roku 1987 (odnośnie idei gruntownej reformy), zostało przez władze przegrane. Był to widoczny znak, iż to „Solidarność”, głosząc pluralizm ekonomiczny, społeczny i polityczny, przejmuje inicjatywę.

W kwietniu i maju roku 1988 przetoczyły się przez Polskę fale kolejnych strajków. Największe miały miejsce w Stalowej Woli, Nowej Hucie i Stoczni Gdańskiej. Choć część z nich została brutalnie stłumiona, w sierpniu znów stanęła większość kopalni śląskich, portów i innych zakładów w całym kraju. Po tych wydarzeniach władza uświadomiła sobie, że konieczne jest zawarcie porozumienia ze stroną opozycyjną. Rozpoczął się etap poufnej dyplomacji między rządem a działaczami. Równocześnie, za sprawą interwencji Lecha Wałęsy, strajkujący powrócili do pracy. Ustalono wkrótce, że rozmowy toczyć się będą przy okrągłym stole. Wciąż jednak dochodziło do konfliktów. Przyczyną była m.in. decyzja nowego premiera – Mieczysława Rakowskiego – o likwidacji Stoczni Gdańskiej.

Tematyka i termin obrad „okrągłego stołu” ustalone zostały w trakcie rozmów obustronnych w willi rządowej w Magdalence. Ostatecznie obrady rozpoczęły się 6. lutego roku 1989. Dyskusje prowadzono w trzech zespołach do spraw: reform politycznych, reform gospodarczych oraz polityki społecznej i pluralizmu związkowego. Na mocy ówczesnych ustaleń 17. kwietnia Sąd Wojewódzki w Warszawie wpisał do rejestru związków zawodowych „Solidarność”. Najważniejszymi decyzją obrad była zgoda władz na częściowo wolne wybory do sejmu i senatu. Prezydent miał być natomiast wybrany przez Zgromadzenie Narodowe. 5. kwietnia zakończyły się rozmowy przy „okrągłym stole”.

Wybory, które odbyły się 4. czerwca, przyniosły druzgocącą klęskę obozu rządzącego. Już w pierwszej turze opozycja wprowadziła 160 na 161 posłów (przewidzianych umową). W senacie „Solidarność” zajęła 99 na 100 możliwych miejsc. W sytuacji tak olbrzymiej porażki problematyczne stało się zrealizowanie ustaleń co do stanowiska prezydenta. 19. lipca na urząd ten wybrany został, jak przewidywano, generał Wojciech Jaruzelski. Nie miał on jednak powodów do dumy – jego kandydatura przeszła większością zaledwie jednego głosu.

Kolejnym wielkim przełomem było wyznaczenie Tadeusza Mazowieckiego na premiera rządu (po nieudanej misji gen. Czesława Kiszczaka, który nie był w stanie uformować składu rządu).

24. sierpnia, czyli w dzień wyznaczenia Mazowieckiego na stanowiska premiera, to data rozpoczęcia pochodu w stronę III Rzeczpospolitej.

„Okrągły stół”, choć traktowany jest jako symbol pokojowego przejścia z systemu komunistycznego do demokracji, w okresie ostatnich kilkunastu lat jest poddawany silnej krytyce ze strony środowisk, które w obradach nie uczestniczyły oraz tych, które zawiodły się na ustaleniach wówczas zawartych.